جه‌نگ له‌دژی ئایدز
کامه‌ران ئیسحاق په‌ری
سوید
(ئایدز)..مه‌زنترین کێشه‌یه‌له‌مێژووی مرۆڤایه‌تیدا،…واقیعو بارێکی ناهه‌مواره،ناکرێت خۆمانی لێبشارینه‌وه.
(ماندێلا)
له‌ڕۆژێکداچوارده‌هه‌زارمرۆڤ ڤایرۆسی ئێچ ئای ڤی HIVبۆده‌گوێزرێته‌وه‌به‌م پێیه‌ش، له‌هه‌رشه‌ش چرکه‌یه‌کداکه‌سێک له‌جیهاندا توشی ئایدزده‌بێت.
پترله‌چاره‌گه‌سه‌ده‌یه‌که‌مرۆڤایه‌تی له‌پێناوڕیگرتنوئاسته‌نگ خستنه‌به‌رده‌م زیاتربڵاونه‌بونه‌‌وه‌وته‌شه‌نه‌نه‌کردنی ئایدزده‌جه‌نگێت،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێده‌چێت نه‌توانرابێت،له‌وشه‌ڕه‌دا سه‌رکه‌وتنێکی ئه‌وتۆو،به‌رچاوتۆماربکات.به‌پێی دانپێنانی ناوه‌نده‌به‌رپرسوڕاپۆرته‌کانی به‌رده‌ست کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان هۆی شکست خواردنوبه‌هه‌درچوونی زۆرێک له‌وهه‌وڵوکۆششانه،وسستی له‌به‌ڕێوه‌چونی پرۆسه‌که‌ونه‌پێکانی ئامانجه بانگێش بۆکراوه‌کانی،ئه‌گه‌رێنێته‌وه‌بۆهه‌بوونی چه‌ندفاکته‌روبه‌ربه‌ستێک،که‌تێکڕابه‌شێوه‌یه‌کی ڕاسته‌وخۆبونه‌ته‌هۆی به‌فیڕۆچنی زۆرێک له‌هه‌وڵوماندوبوونه‌کان له‌م باره‌یه‌وه(حاشاکردنونه‌بوونی هۆشیاریو،به‌ربڵاوی نه‌خوێنده‌واریو،هه‌بوونی زه‌بروزه‌نگ له‌دژی ڕه‌گه‌زی مێینه) که‌دیارده‌یه‌کی باوه‌له‌کۆمه‌ڵگادواکه‌وتووئومییه‌کان..له‌پێشینه‌ی ئه‌وهۆکارانه‌داده‌نرێت که‌ڕێگریان له‌به‌رده‌م ده‌ست به‌سه‌رگرتنی ئایدز دروست کردوه‌له‌ڕاستیشداهه‌ریرک له‌م هۆکارانه‌قسه‌وشیکاری زۆرهه‌ڵده‌گرێت ئه‌وه‌ی که‌مه‌به‌ستمانه‌له‌ده‌رخستنی ئه‌م فاکته‌رانه‌ئه‌وه‌یه‌که کۆمه‌ڵگای کوردی کۆمه‌ڵگایه‌که هه‌ریه‌ک له‌م ڕه‌گه‌زانه..(ئینکاری وکه‌می هۆشیاری ونه‌خوێنده‌واریو،زه‌بروزه‌نگی دژبه‌ڕه‌گه‌زی مێینه)به‌زه‌قی تیاده‌رکه‌وتوه،هه‌رئه‌مانه‌شن ئه‌توانن به‌شداریوڕۆڵێکی به‌رچاوبگێڕن له‌ته‌شه‌نه‌کردنی ئایدزله‌کوردستاندا.ئه‌مه‌ئه‌گه‌رله‌بنچینه‌داته‌شه‌نه‌ی نه‌کرد بێت؟!
له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕاندنوبه‌سه‌رچونی374کاتژمێری تربه‌دواوه‌جیهان به‌گشت ڕه‌نگوده‌نگێکیه‌وه‌سه‌رقاڵی به‌ڕیکردنوبه‌سه‌رکردنی گه‌وره‌ترین،بێ وێنه‌ترین کێشه‌دبێته‌وه‌که‌‌مرۆڤایه‌تی به‌درێژای نیوسه‌ده‌ڕووبه‌ڕووی بۆته‌وه‌بڕیاره‌ئه‌م ساڵ بۆیه‌که‌مین جاروله‌پاش چاره‌گه سه‌ده‌یه‌ک له‌مێژووی یه‌که‌م ڕاگه‌یاندنی جه‌نگ له‌دژی ئایدزبه‌سه‌دان هه‌زارخۆپشانده‌روداکۆکی که‌رله‌مافی دابین کردنی ژیانێکی ئارامتربۆتوشبوانی ئایدزله‌ڕێپێوانێکی هێمندابڕژێنه‌سه‌رشه‌قاموگؤڕه‌پانه‌کانوداوای وه‌ستانی یه‌کجاره‌کی ئایدزبکه‌نوله‌گه‌ڵێشیداکۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی هانبده‌ن بۆدۆزینه‌وه‌ی ڕیگاچاره‌ی به‌په‌له‌وهه‌مه‌لایه‌ن بۆده‌رچون له‌وقه‌یرانوکێشه مرۆییه‌که‌ساڵانه‌به‌هۆیه‌وه‌پترله‌سێ ملیۆن ئاده‌میزاد گیان له‌ده‌ست ئه‌دات.شایه‌نی باسه‌به‌درێژای پێنج ساڵی ڕابڕدووبه‌هۆی مه‌شغه‌ڵه‌تی جیهان له‌‌جه‌نگی ناسراوبه(جه‌نگ له‌دژی تیرۆر)تائاستێكی زۆر له‌بایه‌خو گرنگیومه‌هامه‌کانی جه‌نگی مرۆڤایه‌تی له‌دژی ئایدزکه‌مکردبووه،که‌ئه‌مه‌ش بوه‌هۆی ده‌رکه‌وتنی ته‌وژمێکی نوێی ناره‌زای ده‌ڕبڕین له‌نێو گروپ وڕیکخراوجه‌نگاوه‌رانی جه‌نگ له‌دژی ئایدز،هه‌ربۆیه‌ئه‌م ساڵ له01،12.2006 بڕیاره ڕێکخراوه‌مرۆییه‌کان له‌ژێردروشمی (ئایدز بوه‌ستێنن…به‌ڵێنه‌کانتان به‌جێ بێنن)ده‌ست به‌کاروچالاکییه‌کانی خۆیان بکه‌ن.له‌م سۆزگه‌یه‌شه‌‌وه‌جێی خۆیه‌تی بپرسین کوردوه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک،که‌هه‌میشه‌لافوگه‌زافی مه‌ده‌نیه‌توهۆشمه‌ندیومرۆڤ دۆستی ده‌دات،چی له‌هه‌گبه‌که‌یدایه‌بۆئه‌م ڕۆژه‌مێژووییه،؟ئایاکوردله‌خه‌می ئایدزدایه،؟ئه‌گه‌ر له‌خه‌میدایه چۆن؟ئایاکوردهیچ له‌باره‌ی ئایدزئه‌زانێت؟ئه‌گه‌رنایزانێت ئۆباڵی ئه‌م نه‌زانییه‌له‌ئه‌ستۆی کێدایه؟!ئه‌گه‌رشتێکی ئه‌وتۆی له‌باره‌یه‌وه‌ده‌زانێت…له‌جبه‌که‌یداهیچ چه‌کێکی پێیه‌بتوانێت،شه‌ڕی ئایدزی پێ بکات؟،ئه‌گه‌رپێیه‌تی کامانه‌یه‌ئه‌وچه‌کانه‌ی که‌به‌نیازه شه‌ڕی پی بکات؟ …
گه‌لێکن ئه‌وبۆنه‌ویادانه‌ی که‌کورد‌تیایداخۆی به‌خه‌مخۆروساحێب ماڵ ده‌زانێت،له‌زۆرێکیشیاندابه‌تینوگوڕێکی زیادله‌پێویست به‌سه‌ریان ئه‌کاته‌وه‌ڕۆژوبۆنه‌ی له‌دایکبوونی سه‌رۆکه‌کان،پارته سیاسییه‌کان،مامۆستایان،ژنان،قوتابیان،خوێندکاران ،منداڵان ،ئاشقان ،…به‌م دووایانه‌ش باوکان ولاوان..هتد،له‌بۆنه‌‌ناوداروده‌رکه‌وتوانه‌‌ن که‌کۆمه‌ڵگای کوردی خۆی پێخه‌ریککردوه‌وشانازی به‌به‌سه‌رکردنه‌وه‌که‌یان ده‌کات،له‌وه‌ش زیاترله‌به‌سه‌رکردنی هێندێکیانداڤیستیڤاڵوکۆروسیمیناریان بۆڕێکده‌خات،له‌هێندێکی تریشیانداسه‌ندیکاوڕێکخراووله‌هه‌وڵی کۆکردنه‌وه‌ی هاوپشتی مادیومه‌عنه‌وییه‌بۆیان،هاوکات مه‌خابن هیچ کات نه‌بیستراوه‌نه‌بینراوه‌نه‌له‌سه‌رئاستی فه‌رمی نه‌له‌سه‌رئاستی گروپوکۆمه‌ڵو ڕێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کان،تائه‌گاته‌لای ڕای گشتی وڕۆژنامه‌وانی کوردی ده‌نگێک هه‌بێت بۆبه‌سه‌رکردنوبه‌شداری کردنێکی جدی له‌گرنگترینو چاره‌نوس سازترین کێشه‌ی مرۆڤایه‌تی.تاساتی ئاماده‌کردنی ئه‌م به‌دواچونه(جه‌نگ له‌دژی ئایدز)وه‌ک پرۆسه‌له‌قوتوی هیچ عه‌تارێکی کوردی نه‌به‌که‌م نه‌به‌زۆرده‌رنه‌کوتوه،گه‌ربه‌ڕیکه‌وتیش له‌میدیایی کوردی باس له‌ڕۆژی به‌گژداچونی ئایدزکرابێت،ئه‌واباسکردنه‌که‌باسکردنێکی سه‌رپێیانه بوه‌وئاراسته‌ی باسکردنه‌که به‌وئاقاره‌براوه‌که‌کوردله‌وبه‌ڵایه‌دوره‌وه‌له‌خوابه‌زیادبێت سنووروئه‌گه‌ره‌کانی بڵاوبونه‌وه‌ی ته‌واو قایمکردوه،وه‌ک ئه‌وه‌ی بڵین خوانه‌کرده‌کوردله‌جیهانوگه‌ردونێکی تردابژیتو،ئه‌م کێشه‌یه‌کێشه‌ی ئه‌ونه‌بێت.له‌سه‌رئاستی ته‌ندروستی مرۆڤی کوردیش بایه‌خێکی ئه‌وتۆوشایسته‌به‌وخه‌مه‌جیهانییه‌نه‌دراوه…بگره‌خۆشاردنه‌وه‌یه‌کی ئاشکراله‌لایه‌ن ده‌زگاوبه‌رپرسه ته‌ندروستییه‌کان به‌دی ده‌کرێت،له‌ڕاستیشدا هه‌ندێکی ئه‌م خۆشاردنانه‌جێگه‌ی گومانوتێڕامانه….ئه‌م خه‌م ساردیوخۆله‌گێلیدانوئینکارییه‌‌وای کردکه‌ئه‌م باسه‌بهه‌ژێنین به‌ئومێدی ئه‌وه‌ی به‌دوایه‌وه‌نه‌وه‌یه‌ک بێته‌کایه‌وه‌له‌توانایدابێت به‌ڕاشکاوی‌داکۆکی له‌توشبووانی ئایدزله‌کوردستاندابکاتوهه‌وڵ بدات چاره‌سه‌ریان بکات نه‌ک به‌زیندوی بیان کوژێت یاخودبیانێرێته‌وه‌شوێنی لێهاتوو…له‌سه‌رئاستی فه‌رمی کوردستان به‌داخه‌وه‌زانیارییه‌کی ئه‌وتۆی سودبه‌خش نه‌خراوه ته‌به‌رده‌ستمان تاله‌ڕێگه‌یه‌وه‌بتوانین وێنه‌یه‌کی ته‌واوبۆئاینده‌ی ئایدزله‌کوردستاندابکێشین،هه‌رئه‌مه‌شه‌وای کردوه‌کاره‌که‌مان قورستربێتو ناچارپه‌نابۆهه‌ندێک زانیاریوخه‌مڵاندنی نافه‌رمی به‌رین تابتوانیین له‌ڕێگه‌یانه‌وه‌به‌ڵگه لۆژیکییه‌کانمان بخه‌ینه‌پێش.له‌پاش پشکنینوبه‌دواچون بۆمه‌له‌فی ئایدزله‌کوردستاندابۆمان ده‌رکه‌وت که‌به‌شێکی ئه‌م خه‌مساردیوحاشاکردنه‌ی تاکی کوردی له‌مه‌ڕئایدزبه‌شێکی زۆری له‌ئۆباڵی ده‌سه‌ڵاتی کوردیدایه،له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی به‌رپرس له‌پاراستنی ته‌ندروستی مرۆڤی کوردی به‌شیوه‌یه‌کی نهێنی مامه‌ڵه‌له‌گه‌ڵ مه‌له‌فی ئایدز ده‌کاتوزانیارییه‌کان له‌باره‌ی ڕێژه‌وئاماری توشبوه‌کان ناخاته‌روو،مه‌له‌فی ئایدزله‌کوردستانداله‌خانه‌وچوارچێوه‌ی مه‌له‌فه‌تایبه‌تونهێنیه‌کانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ی له‌قاڵب دراوه،هه‌رئه‌مه‌ش وای کردوه‌که‌کۆمه‌ڵگای کوردی تائه‌ندازه‌یه‌ک ناهۆشیاربێت،خافڵ بیت له‌ومه‌ترسییه (خۆکوژه‌ی) که‌ڕوبه‌ڕووی ژیانوته‌ندروستی ده‌بێته‌وه،نه‌بوونی(هۆشمه‌ندی موتربه‌کراوبه‌زانیاری پێویست)هێنده‌ی ترقوڕه‌که‌ی خه‌ست کردۆته‌وه‌وچه‌ند جاره‌ش بارگرانیونه‌هامه‌تییه‌کانی به‌سه‌رشانی تاکی کوردیداقورس کردوه،هه‌رکه‌سێک پێی وابێت که‌کوردستان له‌وده‌رده‌کوشنده‌یه به‌دوره، ئه‌وابه‌هه‌ڵه‌داچوه،له‌به‌رئه‌وه‌ی گه‌رله‌عه‌ره‌بستانی سعودی هاوسێی موحافیزکاربه‌دان پێنانی ره‌سمی سعودی ئاماژه به‌هه‌بوونی پترله1700 حاڵه‌تی ئایدزبدرێت ..دورنییه‌هاوشێوه‌ی ئه‌وڕێژه‌یه‌ش له‌کوردستاندابه‌دی بکرێت. ئه‌مه‌گه‌‌رزیاترنه‌بێت.!؟
سێکس هۆیه‌که‌بۆتوشبوون.
گه‌وره‌ترین کێشه‌وئاسته‌نگ که‌له‌به‌رده‌م چاره‌سه‌رکردنوڕیگرتن له‌ته‌شه‌نه‌کردنی زیاتری ئایدازداقوتبۆته‌وه‌‌ئه‌کرێت به‌شێوه‌یه‌کی گشتی له‌ڕێگه‌کانی توشبوونوگواستنه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌که‌هه‌ڵێنجێنرێت،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی گشتی ڤایرۆسی ئایدزله‌ڕێگه‌ی مامه‌ڵه‌ی سێکس له‌نێوان مرۆڤه‌کان،ده‌گوازرێته‌وه‌به‌ڵام ئه‌مه‌ئه‌وه‌ناگه‌ێنێت که‌ته‌نهابه‌هۆی سێکس مرۆڤ ڤایرۆسی ئایدزی بۆبگوازرێته‌وه‌دوابه‌دوای گه‌ڕانێکی زۆر به‌دوای ڕێگاوئه‌گه‌ره‌کانی توشبوون گه‌یشتینه‌‌ئه‌م پۆلێن کردنه بۆڕێگه‌کانی گواستنه‌وه‌وتوشبوون% 70 به‌هۆی مامه‌ڵه‌ی سێکسی سروشتی که‌به‌سێکسی نێوان ڕه‌گه‌زی نێرومێ ناسراوه‌مرۆڤ ده‌بێته‌هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌که،% 5ـ10به‌هۆی مامه‌ڵه‌ی سێکسی هاوڕه‌گه‌ز که‌به‌سێکسی ناسروشتی هۆمۆسێکسوایل،ناسراوه‌به‌تایبه‌ت سێکسی هاوره‌گه‌زی نێرینه.% 10ـ 20 به‌هۆی ده‌رزیوڕیگاکانی ئاڵوگۆری ماده بێهۆشه‌کانی نێوان ده‌رمانخۆره‌کان ناکۆمانه‌کان،یاخودبه‌هۆی پیسبوونی ئامێره‌کانی تاقیکردنه‌وه‌ی خوێنوپیسبونی نه‌خۆشخانه‌کان … گواستنه‌وی خوێنی پیس بووله‌نێوان مرۆڤه‌کاندا،هه‌روه‌هانه‌شته‌گه‌ریوگوازتنه‌وه‌ی ئه‌ندامی له‌شی وه‌ک(جگه‌روگورچیله‌ودڵ) له‌مرۆڤێکی توشبوو بۆیه‌کێکی ساغ که‌به‌هۆیه‌وه‌ی گواستراو ده‌بێته‌هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌که .له% 10یش له‌ڕێگه‌ی ئافره‌تی ئاڤس که‌منداڵی له‌سکداده‌بێت ،یاخودله‌کاتی له‌دایک بوون یاخودله‌کاتی شیرپێدان به‌منداڵی شیره‌خۆربه‌مه‌رجێک ئافره‌ته‌که پێشوه‌خت هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌که بێت.
زۆرگرنگه‌بتوانین ئه‌وهۆشیارییه‌بڵاوبکه‌ینه‌وه‌که‌سێکس هۆیه‌که‌بۆگواستنه‌وه‌ی ڤایرۆس نه‌ک هۆیه‌ک بێت بۆبه‌تاوان زانی ولادان مه‌رجیش نییه‌له‌ئه‌نجامی هه‌مووجۆره‌مامه‌ڵه‌یه‌کی سێکس مرۆڤ توشی نه‌خۆشی(تێکشکانی هێزی به‌رگری خانه‌کانی له‌ش) بیت له‌ڕاستیشدا گه‌وره‌ترین کێشه‌وبێهێزترین خاڵ که‌ده‌بێته‌هۆی لاوازکردنی هه‌وڵه‌کان بۆڕێگرتن له‌ئایدز له‌وه‌دایه‌که‌ناوبانگێکی خراپی هه‌یه‌له‌نێوکۆمه‌ڵگاکه‌م هۆشیارونه‌خوێنده‌واره‌کانداکه‌به‌شێوه‌یه‌کی ناڕاستونادروست ئه‌گه‌ره‌کانی توشبوون گه‌ێنراوه‌ته‌هزری تاکوکۆمه‌ڵ،له‌م ڕوانگه‌یه‌شه‌وه‌ئه‌توانین بڵێن هه‌تائێستاش له‌زۆرشوێنی ئه‌م گه‌ردونه،ئایدز‌وه‌کوتاوانولادانێکی ڕه‌وشتی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی ڕاسته‌وخۆتوشبوونوگواستنه‌وه‌که‌به‌هۆی سێکسه‌وه‌یه،،به‌ڵام پێویسته‌بزانین کام سێکس هه‌موومان له‌وه‌به‌ئاگاین که‌ئازادی سێکس له‌ئه‌وروپاو به‌تایبه‌ت له‌به‌ری خۆرئاواداتاچه‌ندله‌پێشینه‌ی ئازادییه‌ره‌هاکانی ئه‌وکۆمه‌ڵگایه‌یه،هاوکات ئه‌م ئازادییه له‌سێکس کردندانه‌یتوانیوه زه‌فه‌ر به‌دانیشتوانی ئه‌وکیشوه‌ره‌بینێتوتائه‌ندازه‌یه‌کیش ڕێگه‌ی پێگیراوه..ئه‌وه‌تانێ ئه‌مڕۆکه‌له‌خۆرئاواته‌نها560000 هه‌ازرتوشبووهه‌یه له‌کاتێکدا هه‌رله‌هه‌مان ئه‌ورپابه‌ڵام له‌به‌ری ڕۆژهه‌ڵاتویه‌کێتی سۆڤێتی جاران پترله‌یه‌ک ملێۆن توشبووبه‌دی ده‌کرێت…وله‌ئه‌فریقاش هه‌رمه‌پرسه هۆکه‌شی ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆئه‌وڕێوشوێنانه‌ی که‌خۆرئاوائه‌یانگرێته‌به‌ربۆخۆپاراستن گرنگترینیان هۆشیاری خۆپاراستن له‌کاتی مامه‌ڵه‌ی سێکسیو پاکوته‌میزڕاگرتنی هه‌ڕشتێک که‌په‌یوه‌ندی به(ته‌ندروستی)مرۆڤه‌وه‌هه‌بێت،..ئه‌مه‌جگه‌له‌شه‌رم نه‌کردن له‌باسکردنی ئایدز،که‌بۆخۆی هۆیه‌کی گرنگوبه‌رچاوی ڕێگرتنه‌له‌ته‌شه‌نه‌کردنه‌که،دیاره‌ئه‌م شه‌رم نه‌کردنه‌له‌باسکردنی ئایدزله‌وه‌سۆنگیه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتوه‌که‌کۆمه‌ڵگاچۆن له‌ئایدز ئه‌ڕوانێت.،ڕه‌وایه‌گه‌ربڵێن هه‌رکۆمه‌ڵگایه‌ک شه‌رم له‌ئایدزبکاتوله‌هه‌وڵی شاردنه‌وه‌یدابێت ئه‌وائه‌و کۆمه‌ڵگایه‌ئه‌گه‌ری ته‌شه‌نه‌کردنوبڵاوبونه‌که‌ی زیاترده‌بێت،به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌هه‌رکۆمه‌ڵگایه‌ک ئایدزوه‌ک نه‌خۆشییه‌ک مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بکات کۆمه‌ڵگایه‌که‌ده‌یه‌وێت ڕێگه‌به‌ته‌شه‌نه‌کردنی ئایدز بگرێتونایه‌وێت موزایه‌ده‌به‌سه‌رئایدزدابکرێت…نمونه‌یه‌کی کوردی…ساڵی پاربه‌پێی هه‌ندێک سه‌رچاوه‌ی پۆلیسی جیاجیائاماژه‌ی به‌هه‌بوونی 61 حاڵه‌تی ئایدزی له‌سلێمانی کردوه‌هاوکات وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ئه‌وکات ئه‌م هه‌واڵه‌ی به‌درۆخستۆته‌وه.له‌هه‌مانکاتداوه‌زاره‌تی ناوخۆ هه‌ڵمه‌تێکی گه‌وره‌ی ڕاگه‌یاندوه‌بۆده‌ستگیرکردنی له‌شفرۆشان،…ئه‌م جۆره باسکردنو خۆدزینه‌وه‌یه‌ی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی له‌هه‌بوونی ئایدزگه‌وره‌ترین تاوانه‌ده‌رهه‌ق به‌وکه‌سانه‌ی که‌هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌که‌ن،گه‌وره‌ترین پێشێلکاریشه‌‌‌له‌ئاست پیرۆزی پێشه‌ی پاراستنی ته‌ندروستیو به‌ئاگاهێنانی کۆمه‌ڵ بۆهه‌بوونی ئایدز..پاشان ده‌سگیرکردنی له‌شفرۆشه‌کان وناوهێنیان به(ده‌سیسه)،به‌هه‌ڵه‌داچونیکی تره له‌وبه‌هه‌ڵه‌دا چونانه‌ی که‌پێشترله‌ومه‌له‌فه‌داکردویه‌تی،ئه‌کراله‌جێیگه‌ی ئه‌وجۆره‌ده‌ڕبڕینه‌نابه‌جێیانه‌ڕاگه‌یاندنی هه‌ڵمه‌تێکی هۆشیاری سێکسیوچۆنیه‌تی ڕیگه‌کانی خۆپارستن جێگه‌ی ئه‌وگوته‌‌یه‌ی وه‌زیری به‌ڕێزی ئه‌وکاتی(ئیداره‌ی سلێمانی)بگرتایه‌که‌ده‌ڵێت(پارسێ هاوڵاتی توشبووتۆمارکراوه ونێراونه‌ته‌شوێنی لێهاتو)..بێئه‌وه‌ی ئاماژه‌به‌هه‌وڵی چاره‌سه‌رکردن بدات،یاخودباس له‌شوێنی هاتنه‌که‌بدات ئه‌مه‌ش ئه‌وده‌گه‌ێنێت که‌له‌بنچینه‌دا ده‌زگاته‌ندروستییه‌که‌نایه‌وێت ئایدزوه‌ک نه‌خۆشییه‌ک ته‌ماشابکات بگره‌ده‌یه‌وێت وه‌ک لادانێکی ڕه‌وشتیوبه‌دکاری ته‌ماشابکات…ئینجابه‌م جۆره تێڕوانینه‌له‌ئایدزله‌پاڵیشیدامه‌سه‌له‌ی ڕؤشنبیری سێکسی له‌بابه‌ته‌مه‌حره‌مه‌کانی کۆمه‌ڵگابێت چۆن توشبوویه‌کی کوردی ئاماده‌گی تیا ده‌بێت بڵێت من هه‌ست ئه‌که‌م به‌ئایدزنه‌خۆشم تکایه‌چاره‌سه‌رم بکه‌ن(توش بووبه‌ئایدز له‌بنه‌ڕه‌تاله‌بارێکی ده‌رونی زۆرخراپ ده‌ژی)که‌م کردنه‌وه‌ی باری خراپوشپرزه‌ی ده‌رونی،جۆرێکی تره‌له‌ودیڤاکتۆیانه‌ی که‌ده‌کریت ،سودی لێ وه‌ربگیرێت.له‌هه‌مانکاتدا ئه‌گه‌رنه‌توانرا ئه‌ودۆخه ده‌رونییه خراپه‌به‌شێوه‌یه‌کی ئاڕاسته‌کراوده‌ستی به‌سه‌ربگرێت..توشبووبه‌ئایدزبه‌هۆی گۆشه‌گیریونائومێدی،به‌ده‌وروبه‌رڕه‌نگه‌بیرله‌خۆکوشتن یاخودپیسکردنی ده‌روبه‌ربدات..ئه‌م کرداره‌ش وه‌ک تۆڵه سه‌ندنه‌وه‌یه‌ک دێت بۆئه‌وناوبانگومامه‌ڵه‌خراپه‌ی که‌توشبوو‌له‌کۆمه‌ڵگاداتوشی ده‌بێت.
ئه‌وه‌ی که‌پێویسته بیزانیت..!؟
ـ ئایدز..میوانێکی خافڵکوژه…جاری واهه‌یه‌تاکاتی مردن نیشانه‌کانی توشبوون به‌ڤایرۆسه‌که‌به‌مرۆڤ ده‌رناکه‌وێت،به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌کی گشتی زیاترله‌نیوه‌ی توشبوان له‌سێ تاچوارهه‌فته‌ی یه‌که‌می پاش گواستنه‌وه‌ئه‌م نیشانانه‌یان به‌سه‌رده‌رده‌که‌وێت (سه‌رئێشه،قورگ ئیشه، ئاوسانی ده‌رهاوێژه‌رێژنه‌کان،تاگرتن،ده‌رکه‌وتنی برینی سه‌رپێست) به‌دوای ده‌رکه‌وتنی ئه‌م نیشانانه‌ڤایرۆسه‌که ده‌چێته‌قۆناغێکی تره‌وه‌که‌پێی ده‌وترێت قۆناغی جێخۆشکردن له‌ناوله‌شی مرۆڤدا… که‌ئه‌م قۆناغه‌ش له‌سێ مانگه‌وه بۆپێنج ساڵ ده‌خاێنیت،نیشانه‌کانی هه‌رهه‌مان نیشانه‌ن به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌کی به‌رده‌وام وقورستر. به‌دوایداسک چون ،که‌مخواردن،که‌م بونی کێش وخورانی له‌شی به‌دوادێت.
ـ له‌ڕۆژێکداچوارده‌هه‌زارمرۆڤ ڤایرۆسی ئێچ ئای ڤی HIVبۆده‌گوێزرێته‌وه به‌م پێیه‌ش له‌هه‌رشه‌ش چرکه‌یه‌کداکه‌سێک له‌جیهاندا توشی ئایدزده‌بێت.
ـ ساڵی 2005 به‌به‌راوردکردنی له‌گه‌ڵ ساڵانی پێش خۆی به‌ساڵێکی تایبه‌تی ده‌ژمێرێت له‌ڕووی زیادبوونی ڕێژه‌ی بڵاوبونه‌وه‌ی ئایدز به‌جیهاندابه‌پێی دانپێنانه‌کانی ڕاپۆرته‌گشتییه‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان یونی ئایدز له‌ساڵی 2005 داپێنج ملیۆن حاڵه‌تی نوێی توشبوون تۆمارکراوه…ئه‌م ژماره‌یه‌ش بۆیه‌که‌م جاره‌له‌مێژوی ده‌رکه‌وتنی ئه‌م به‌ڵاکوشنده‌یه‌ڕێژه‌ی وه‌هاترسناک به‌خۆیه‌وه‌ببینێت.
ـ له‌ماوه‌ی یه‌ک ساڵداپترله3،1 ملیۆن مرۆڤ به‌هۆی کاردانه‌وی خراپونه‌بونی چاره‌سه‌ری به‌رده‌وام بۆنه‌خۆشیی ئایدزی کوشنده گیانیان له‌ده‌ستداوه‌له‌وڕیژه‌یه‌ش571 هه‌ازری منداڵ بوه.
ـ پێشبینی کراوه‌که‌ته‌نهاله‌کیشوه‌ری ئه‌فریقابۆساڵی 2010 هه‌ژده‌ملیۆن منداڵ بێ ماڵوحاڵ ده‌بنوبه‌هه‌تیوی ده‌مێننه‌وه‌ئه‌مه‌ش به‌هۆی له ده‌ستدانی باوکیان یان دایکیان.
ـ له‌زیمبابوای هه‌مووبیست خوله‌کێک منداڵیک گیان له‌ده‌ست ده‌داتودانه‌یکی هاوشێوه‌شی هه‌تیوده‌بێت.هه‌روه‌هاهه‌له‌سه‌ری هه‌موو سه‌عاتێک سێ منداڵی شیره‌خۆربه‌هۆی نۆشینی شیری دایکاین توشی ئایدزده‌بن.
ـ له‌تازه‌ترین ئامارداده‌رکه‌وتوه‌ئاسیابه‌هۆی ئایدزته‌نهاله‌ساڵی 2005دا1،5ملیۆن منداڵی هه‌تیوی بۆبه‌جێماوه‌ته‌وه.له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌ته‌نهاله‌ساڵی 2002 داشه‌ش ملیۆن منداڵ له‌جیهاندابه‌هۆی ئایدزگیانی له‌ده‌ست داوه.
ـ له‌ساڵی 1981 به‌دواوه‌وبه‌هۆی ئایدز25 ملێۆن مرۆڤ گیانی له‌ده‌ستداوه‌ودواپێشبینیش که‌بۆبیست ساڵی داهاتوکراوه بڕیاره‌له‌ساڵی 2025 دا 100 ملیۆن ئه‌فریقیو 31 ملیۆن هیندیو 18 ملیۆنیش له‌چین به‌وده‌رده‌سه‌ربنێنه‌وه.
ـ له‌داهاتویه‌کی نزیکداوله‌پاش هه‌وڵوپشکنینوتوێژینه‌وی پترله‌چاره‌گه‌سه‌ده‌یه‌ک پسپۆڕانی ده‌رمانسازی ئه‌مریکای گه‌یشتونه‌ته به‌رهه‌م هێنانی جۆرێک له‌ده‌رمان که‌به‌شێوه‌ی کابسول ده‌درێت به‌توشبوانی ئایدز،ناوی ده‌رمانکه(atripla )یه‌ونرخی 30 دانه‌کابسول که‌به‌شی یه‌ک مانگ چاره‌سه‌رده‌کات 1100 دۆلاره…؟!به‌پێی ڕاپۆرتێکی تایبه‌تی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان ته‌نها%12 توشبوان له‌جیهاند،به‌هۆی گرانی نرخی ده‌رمانه‌کان ئه‌توانن به‌راستی ئه‌وده‌رمانوچاره‌سازانه‌یان پێبگات.
حاڵی حازر، مردن چاره‌نوسی چلودووملیۆن ئاده‌میزاده.؟
ـ ئه‌مڕۆکه‌له‌جیهانداپترله‌چل ملیۆن مرۆڤ له‌سایه‌ی توشبوون به‌ئایدزله‌ژێرئێشوئازاروئه‌شکه‌نجه ودۆخێکی ناهه‌موارده‌ژین .. بیست ملیۆن له‌ره‌گه‌زی نێرینه‌ونۆزده‌ملیۆن ڕه‌گه‌زی مێینه‌وسێ ملیۆن منداڵ چاوه‌ڕێی مه‌رگ ده‌که‌ن.به‌پێی نه‌خشه‌یه‌ک که‌له‌لایه‌ن ڕیکخراوی HIVAIDS AN FOCUSبڵاوکراوه‌ته‌وه‌توشبوانی جیهانی به‌م شێوه‌یه‌پۆلێن کردوه28،1 ملیۆن توشبووله‌کیشوه‌ری ئه‌فریقاوناوچه‌بیابانه‌کانی ئه‌وکیشوه‌ره‌ده‌ژی،ئه‌م ڕێژه‌یه‌ش له‌سه‌داحه‌فتای توشبوانی جیهان پێکدێنیت،6،1 ملیۆنیش له‌باشوروڕۆژهه‌ڵاتوڕۆژئاوای ئاسیاده‌ژیت،ئه‌م ڕێژه‌یه‌ش له‌سه‌داپانزه‌ی توشبووان له‌جیهان پێکدێنیت هه‌روه‌ها1،4 ملێۆن له‌کیشوه‌ری ئه‌مه‌ریکای باشور1،0 ملیۆن له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ئاسیاوبه‌لسه‌فیک 1،0 ملیۆن له‌ئه‌مه‌ریکای باکور،1،0 ملیۆن له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌وروپاوسۆڤێتی جاران 560،000 هه‌زاریش له‌خۆرئاوای ئه‌وروپاته‌نها15،000 هه‌زارتوش بووش له‌کیشوه‌ری ئوستورالیا به‌دی ده‌کرێت،پترله‌سێ ملیۆنش له‌ساڵی 2005داگیانی له‌ده‌ستداوه. ..جارێکی ترئه‌وه‌ی که‌جێگه‌ی سه‌رنجوتێرامانه ئه‌وه‌یه‌که‌کیشوه‌ری ئه‌وروپابه‌تایبه‌ت بلۆکی خۆرئاوای له‌چاوکیشوه‌ره‌کانی ترکه‌مترین ڕێژه‌ی توشبوانی تیاتۆمارکراوه له‌کاتێکدا دیارده‌ی هۆمۆسێکسوالیتی(سێکسی هاوڕه‌گه‌ز) به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاوو به‌ربڵاوه،هۆی ئه‌م که‌میه‌ش‌له‌ڕێژه‌ی توشبون وه‌ک گوتمان به‌شێکی زۆری ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆئه‌وهۆشیارییه‌ی که‌له‌خۆرئاوادابڵاوبۆته‌وه‌بۆخۆپاراستن له‌هه‌ڵگرتنی ئه‌وڤایرۆسه، ئه‌مه جگه‌له‌وه‌ی که‌خۆرئاواییه‌کان شانسی دابینکردنی خه‌رجی نه‌خۆشییه‌که له‌چاوکیشوه‌رێکی هه‌ژاروزۆرنشینی وه‌ک ئه‌فه‌ریقا زیاتره. له‌به‌رامبه‌ریداو،له‌به‌ری ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌وروپاهه‌ست به‌جۆرێک له‌که‌مته‌رخه‌می ده‌کرێت له‌باره‌ی خۆپاراستن له‌ئایدزبه‌ڕای من به‌شێکی ئه‌وڕێژه زۆره‌ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆنه‌بوونی هۆشیاریوبه‌شێکی تریشی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆهه‌ژاری وڵاتانی بلۆکی ڕؤژهه‌ڵات، وپابه‌ندبوون به‌هه‌ندێک نه‌ریتی کۆمه‌ڵایه‌تی که‌بۆته‌هۆی ڕێگه‌خۆشکردن بۆبڵاوبونه‌وه‌که.هه‌رچی له‌باره‌ی وڵاتانی ئیسلام نشینو ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست هه‌یه‌هه‌تاساتی نوسینی ئه‌م ڕاپۆرته‌ئامارێکی جدی له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانییه‌وه،به‌شیوه‌یه‌کی فه‌رمی نیشان نه‌دراوه‌تیایدابه‌ڕاشکاوی ئاماروڕیژه‌ی دروست ده‌ربخات،تاله‌ڕیگه‌یانه‌وه‌زانیاریوتوێژینه‌وه‌ی دروست بونیادبنرێت کوردیش وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌کی ڕۆژهه‌ڵاتی به‌هه‌مان ته‌رزی بیرکردنی هاوسێکانی له‌هه‌وڵی شاردنه‌وه‌وده‌رنه‌خستنی زانیارییه‌کانه،که‌ئه‌مه‌خۆی له‌خۆیداکێشه‌که‌گه‌وره‌ترده‌کات نه‌ک بچوکتر..پشت به‌ستن به‌هاوکێشه‌یه‌کی کارپێکراوله‌لایه‌ن کۆمه‌ڵه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ئایدز..توشبوانی کوردستان به‌نزیکه‌ی 1500 که‌س ئه‌خه‌مڵینرێت..له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌مووکه‌سێکی توشبووبه‌ئایدز له‌بنچینه‌دا واته(سێ)که‌س که‌سی یه‌که‌م له‌گه‌ڵ ره‌گه‌زی دووه‌م که‌هاوژیانه‌له‌گه‌ڵداو منداڵێکیش که‌هێشتاله‌دایک نه‌بووه‌یاخودله‌سکی دایکییه‌تی.
شه‌مپازوئایدز
له‌پاش زیاترله‌چاره‌گه‌سه‌ده‌یه‌ک له‌ده‌رکه‌وتنی فایرۆسی ئێچ ئای ڤیhivکوشنده که‌به‌هۆیه‌وه‌مرۆڤ به‌ئایدزنه‌خۆش ده‌بێت کۆمه‌ڵێک له‌توێژه‌روزانایانی به‌ریتانیوکامیرۆنیوفه‌ره‌نسای له‌توێژینه‌وه‌یه‌کی زانستی هاوبه‌شداگه‌یشتنه‌ده‌رئه‌نجامێکی سه‌یرتیایدائاماژه‌به‌وه‌ده‌دات که‌جۆرێک له‌شامپازگه‌نجینه‌یه‌کی سروشتی ڤایرۆسی ناوبراوه‌وبه‌درێژای چه‌ندچه‌رخێک له‌ڕێگه‌ی خواردنوڕاوکردنی مرۆڤ بۆئه‌وجۆره شامپازانه‌ڤایرۆسه‌که‌گواستراوه‌ته‌وه‌وبه‌نێوجیهاندابڵاوبۆته‌وه..له‌م باره‌یه‌وه‌ئه‌سوشیدپرێس به‌هۆی گۆڤاری(زانست)ی ئه‌مریکی ڕایگه‌یاند که‌ئه‌وکۆمه‌ڵه‌زاناوتوێژه‌رانه‌ئاماژه‌یان به‌جۆرێک شه‌مپازداوه‌که‌بهpan troglodyte ناسراوه‌وپێیان وایه‌خه‌زێنه‌یه‌کی سروشتییه بۆڤایرۆسی ئایدز..توێژینه‌وه‌که‌له‌سه‌ر زیاترله 599جۆر شامپاز تاقیکراوه‌ته‌وه تادواجارگه‌یشتنه‌جێنشینی سه‌ره‌کی ئه‌وجۆره‌شامپازانه‌که‌تیایداده‌رکه‌وت نیشتیمانه‌که‌یان(حه‌وزی کۆنگۆیه)شایه‌نی باسه‌ئه‌م توێژینه‌وه‌وجه‌ده‌لانه‌له‌سه‌رشوێنگه‌وسه‌رچاوه‌ی هه‌بوونوئه‌سڵی ڤایرۆسه‌که‌پێشترله‌لایه‌ن ده‌زگاییه‌کی توێژینه‌وه‌ی فه‌ره‌نسی له‌ساڵی 1989دائاماژه‌ی به‌وه‌دابووکه‌مه‌یمون سه‌رچاوه‌یه‌که‌بۆهه‌ڵگرتنی ڤایرۆسی ئایدز.لێره‌دا پێویسته‌ئه‌وه‌شمان له‌بیرنه‌جێت که‌یه‌که‌م حاڵه‌تی توشبووی مرۆیی بۆنه‌خۆشی ئایدز که‌له‌ساڵی 1959داتۆمارکراوه‌توشبوه‌که‌خه‌ڵکی (کینشاسا)بووه..
ئایدزوخه‌ته‌نه
له‌تازه‌ترین توێژینه‌وی کۆمه‌ڵه‌ی ئایدزی نێوده‌وڵه‌تی IAS وله‌کۆنگره‌ی سێهه‌میداله‌شاری جانیرۆی به‌رازیلی دکتۆر (پریتراندئۆفێر)،ئاماژه‌ی به‌وه‌داکه‌کۆمه‌ڵه‌که‌یان توێژینه‌وه‌وتاقیکردنه‌وه‌‌ی له‌سه‌رکۆمه‌ڵێک پیاوی خه‌ته‌نه‌کراوونه‌کراوکردوه که‌ته‌مه‌نیان له‌نێوان 18ـ 24 ساڵیدایه ده‌رکه‌وتوه‌که‌مه‌ترسی توش بوون لای ئه‌وپیاوانه‌ی که‌خه‌ته‌نه‌یان کردوه‌که‌متره‌له‌وانه‌ی که‌نه‌یانکردوه…ڕێژه‌که‌ش به‌فه‌رقی %18 بۆپیاوی خه‌ته‌نه‌کراو%51 بۆپیاوی خه‌ته‌نه‌نه‌کراونیشانداوه،به‌ڵام ئه‌م توێژینه‌وه‌یه هه‌تائێستا له‌ژێرتاقی کردنه‌وه‌دایه‌ودوائه‌نجامی له‌ساڵی 2007داده‌رده‌که‌وێت.به‌ڵام خه‌ته‌نه‌کردنی مێینه‌به‌شتێکی خه‌ته‌رناک وه‌سفکردبه‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ربه‌شێوه‌یه‌کی نادروست ئه‌نجام بدرێت وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌ئیستا له‌لادێ نشینه‌کاندابه‌دی ده‌کرێت.
دواخوێندنه‌وه
ـ که‌ی به‌ئایدزده‌زانین؟…%25 توشبووان له‌پاش پێنج ساڵ نیشانه‌کانی توشبونی فعلیان پێ ده‌رده‌که‌وێت.%50 یش له‌پاش ده‌ساڵ له‌توشبوون،هه‌ست به‌نیشانه‌کانی ده‌کرێت هێندێک جاریش به‌هیچ شیوه‌یه‌ک به‌ده‌رده‌که‌نازانرێت وهیچ نیشانه‌یه‌کی پێشوه‌خت نادات. (ئایدزفۆرمێکی نییه)تالێیه‌وه‌تووشبووله‌نه‌بووجیابکه‌یته‌وه‌ته‌نهابهئامێرو‌تاقیگه‌پزیشکیه‌تایبه‌ته‌کان ده‌رده‌که‌وێت.که‌به‌داخه‌وه‌کوردستان له‌وبواره دافره‌هه‌ژاره.
ـ پێویسته‌له‌سه‌رئاستی(فه‌رمی)کوردستان هه‌وڵه‌کان زیاتربخرێنه‌گه‌ربۆڕێگرتن له‌ته‌شه‌نه‌کردنی ئایدز،له‌وباره‌یه‌شه‌وه‌یاسایه‌ک ده‌ربچێت تییدا ئایدزوه‌ک نه‌خۆشییه‌ک مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بکاتوله‌خانه‌ی به‌تاون زانی ده‌ربکاتوڕێوشوێنی ته‌ندروستی جدی بگیرێته‌به‌ربۆخۆپاراستن له‌ئه‌گه‌ری توشبوونوگواستنه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌که.
ـ کوردکۆمه‌ڵه‌وڕیکخراوێکی ده‌رکه‌وتووناوداری نییه‌هاوشانی شاندوڕیکخراوه‌جیهانییه‌کان له‌پێناوڕێگرتنوبه‌گژداچونی ئایدزکاربکات، هۆکه‌شی به‌ڕای من به‌شێکی ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆنه‌بوونی (پزیشکی خۆبه‌خش)وبوونی پیشه‌ی پزیشکایه‌تی به‌پیشه‌یه‌کی بازرگانی زیاتروه‌ک له‌وه‌ی که‌پیشه‌یه‌کی مرۆیی بێت.
په‌راوێزوسه‌رچاوه
ـ ئایدزمه‌زنترین کێشه‌یه….ده‌قی گوته‌ی سه‌رۆکی پێشوی باشوری ئه‌فریقا(نیڵسۆن ماندێلا)له‌به‌رده‌م کردنه‌وه‌ی کۆنگره‌ی نێوده‌وڵه‌تی کۆکردنه‌وه‌ی پیتاکوهاوپشتی جیهانی بۆدژایه‌تی کردنی ئایدزبه‌ستراوله‌پایته‌ختی فره‌نسا ـپاریس له‌حوزه‌یرانی2003
ـ زۆرێک له‌وڵاتان شکستاین هێناوه‌له‌کاروهه‌وڵه‌کانی ڕیگرتن به‌ئایدز…ده‌قی وتاری کوفی ئه‌نان سکرتێری نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان ،له‌دانیشتنی ئاسایی کۆمه‌ڵه‌ی گشتی ئایدزله‌نیۆرک 30،06،06.که‌تیایدابۆیه‌که‌م جارتوشبوویه‌ک به‌ئایدز(کنسانی مافاسا)له‌به‌رده‌م هه‌مووجیهان گوتارێکی پێشکه‌ش کرد
ـ HIV کورتکراوه‌ی ناوی ڤایرۆسه‌که‌یه‌که‌پێی ده‌وترێت(virus- humanimmune)وئایدزیش کورتکراوه‌ی ناوی نه‌خۆش یه‌که‌یه‌که‌به(acquird ammun defiency syndrome )ناسراوه
ـ شه‌مپازوئایدز…تۆری هه‌واڵی ته‌له‌ڤیزۆنیcnn ڕۆژی 27،05،06 کاتژمێرچواری ئێواره‌به‌کاتی گرینیتش هه‌واڵه‌کان په‌یامنێری که‌ناڵ فه‌ره‌نسا؟پاریس.
ـ له‌ساڵی1981 میدیایی ئه‌مریکای یه‌که‌م میدیای جیهانی که‌باس له‌ئایدز بکات،وه‌له‌ساڵی 1986 به‌دواوه‌ش ناوی ڤایرۆسه‌که له‌ئایدزه‌وه گۆڕاوه بۆHIV…له‌وڕۆژه‌شه‌وه‌ئه‌م گوته‌یه‌له‌سه‌رئایدزوتراوه(هه‌موومرۆڤێک سه‌دله‌سه‌دقابیلی توشبونه،له‌ڕاستیدا هیچ مرۆڤێک پارێزراونییه،له‌ئه‌گه‌ری توشبوون ..ئایدز،که‌س به‌دوورناخات،گوێناداته‌کاتوجۆره‌کانی باران بارین.
ـ ئاماروژماره‌کان له‌لایه‌ن ڕاپۆرتی ڕێکخراوی کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان بۆدژایه‌تی ئایدزبه‌ده‌ست که‌وتوه‌که‌به‌ڕێکخراوی(unaids) ناسراوه.کوفێ ئه‌نان سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان له‌وه‌سفی ئایدزداده‌ڵێت(نه‌خۆشی چه‌رخه…چونکه داڕمانوتێشکانی منداڵیه‌تی به‌دواوه‌یه).
ـ بڕیاره‌بۆتاقیکردنه‌وه‌ی خه‌ته‌نه‌ی پیاوان به‌سه‌رسێ هه‌زارمرۆڤی خۆبه‌خش له‌ئۆغه‌ندابکرێتوئه‌نجامه‌که‌شی بۆساڵی 2007 داڕابگێنرێت.
ـ له‌سلێمانی 61 حاڵه‌تی ئایدز،بڕوانه‌ژماره230 ڕۆژنامه‌ی هاوڵاتی ده‌رچوی ڕۆژی چوارشه‌ممه‌ڕێکه‌وتی 29.06.2005په‌یامنیری هاوڵاتی له‌سلێمانی ،هه‌مان سه‌رچاوه‌بۆچاوپیکه‌وتنی وه‌زیری ته‌ندروستی ئیداره‌ی سلێمانی،له‌هه‌مان ژماره‌دا.
ـ ئه‌تریپلا atriplaکۆکتێلێکه‌له‌سێ ده‌رمان کۆمپانیایه‌کی ئه‌مریکی به‌رهه‌می ده‌هێنیت وبه‌بڕی له‌سه‌دانه‌وه‌دوپێنج ڕێگه له‌ته‌شه‌نه‌کردنی ڤایرۆسه‌که‌ده‌گرێت ,ڕۆڵ ده‌بینێت له‌دروستکردنه‌وه‌ی خانه‌ی به‌رگری له‌ش .
شوێنی بڵاوکراو :
گۆڤاری لڤین ژماره 46 ده‌رچوی 2006.11.15 به‌مه‌قه‌ستکاری
ماڵپه‌ڕی ده‌نگه‌کان ڕیکه‌وتی 2006.11.17 بێ ده‌ستکاری