ئەوروپای ئەمڕۆو خەونی پەنابەرێ

ئەوروپاى ئەمڕۆو خەونى پەنابەرێ:
بەشى یەکەم:
لەڕووى تێۆرییەوە رەوایە مرۆڤـ بەدواى ئازادىو ئارامىو خۆشگوزەرانیدا بگەڕێت لەو پێناوەشدا گۆى زەوى هەمووى بە نیشتمان ومرۆڤایەتیش هەموو بە برابزانێت، بە تایبەتیش کە ژیان میوانێکى تەمەن کورتى مرۆڤەو مرۆڤـ ئاسوودە یان نائاسوودە بژی لێرەبآ یان لەوآ هەر خاک لە ئامێزى دەگرێت، بەم پێیە سەرەتاییترین مافە کە مرۆڤـ لە هەوڵى دەستەبەرکردنى ژیانێکى ئازادو ئارامیدا بێت بۆ خۆى لە هەرکوێیەک بێت.
لەمەش زیاتر مرۆڤـ ئەگەر پەیامدارو خەمخۆربێتء لە پێناو کێشەیەکى رەوادا بژى ئەو کات ئەو دەڤەرە بۆ ئەو نیشتمانە کە ئازادانە خزمەتى مەسەلە رەواکەى تیا دەکات.
دیارە لەسەر ئەم بنەمایەش مرۆڤایەتى هەر لە سەرەتاوە دیاردەى کۆچى ناسیوە، کۆچ بەرەو ژیان، مێژوو دیمۆگرافیاى جیهانیش ئەوەى سەلماندووە کە سەرچاوەکانى ژیان هەمیشە کۆمەڵە مرۆییەکانیان لەخۆیانیان کۆکردۆتەوە، لەگەلڕ زیادبوونى خواستەکانى مرۆڤیش بۆ ژیانێکى باشترى ئازادو سەربەست، لەگەلڕ هەمەڕەنگبوونى بیرى مرۆڤایەتیداو لەگەلڕ سەرهەڵدانى کێشەکانى ژیاندا دیارە هۆکارەکانى کۆچیش زۆرو جۆراوچۆربوون.
گەلى کوردیش لە مێژووى کۆنء نزیکیشداو هەتا ئەمڕۆش بە کۆچ نامۆ نەبووە، بگرە میژووى ئەم گەلە بە کۆچء کۆچبەرى ئاوێتەیەو ئەمڕۆشء لە سەرەتاى ئەم سەدە نوێیەدا کۆچى کوردان بۆتە دیاردە، دیاردەیەکى ترسناک کە چەندین دورایى لەخۆ گرتووە.
مەخابن کە دیاردەکەش بآ بەرنامە روو لە داهاتوویەکى نادیار هەموو سنوورو پێوەرەکانى بەزاندووە، جگە لەوەش بەشێک لە مەترسییەکە لەوەدایە کە کۆچەکەمان دەرەنجامى چەندین هۆکارى ئاڵۆزو بەڕەگء ریشەیە، کە وایکردووە ماڵى کورد پەشێوو تاکى کورد بآ بەرنامە رووەو ئاسۆیەکى لێلڕ کۆچ بکات، رووى دیاردەکە لە کوردستان کۆچکردنە، بەڵام لێرە لە هەندەران پەنابەرى یان پەناهەندەییە، مەترسى دیاردەکەش تەنها لە رووە کوردستانیەکەیدا نیە، بەڵکو ئەمڕۆ لە سایەتى سیاسەتێکى نوێى رۆژئاوادا مەترسى دیاردەکە لە رووە ئەورووپییەکەیەوە گەورەترە بە جۆرێک کە هەزاران پەنابەرى کورد لە رۆژئاوا بەبآ هیچ ناسنامەو ناونیشانێک چاوەڕێن، چاوەڕێى ئایندەیەکى نادیار، کوردە پەنابەرەکان دووچارى کێشەى پەنابەرى بوون کە کێشەیەکى ئاڵۆزو چەندین دورایى یاسایىء سیاسى ئەوتۆى هەیە کە هیچ جەمسەرێک تیایدا بەدەستى پەنابەرى کوردەوە نیە، دیارە ئەو حاڵەتەش گەورەترین کاریگەرى سلبى لەسەر پەنابەرى کورد هەیە لە رووى دەروونىء کەسێتىء ئابوورىء فەرهەنگىء… هتد.ەوە.

ئەوروپا، ژوانى پەنابەران:
سەدەى رابردوو لە ژیانى سەنتەرى جیهان –ئەورووپادا– زەمەنێکى پڕ لە کارەساتء گۆڕانکارى جۆراوجۆربوو، زەمەنێک بوو کە ئاراستەى رەوتى ژیانى تەواو گۆڕى، لە نیوەى یەکەمى ئەو سەدەیەدا لەم کیشوەرە دوو جەنگى جیهانى بەخۆوە دىء ئاگرى جەنگ هەموو ماڵێکء هەموو چەمکەکانى ژیانء مەعریفەى گرتەوە، جەنگ بەدواى خۆیدا چەندین زاماى سیاسىء ئابوورىء کۆمەڵایەتى جێهێشتء گەلێک میراتى سیاسىء ئابوورىء فەرهەنگى لە نێوان دۆڕاوو براوەى جەنگدا بەشکرد، شەڕو ئەنجامەکانى چەندین چاوگەو رێڕەوى سیاسىء ئاینىء رۆشنبیرى تازەیان خوڵقاند. بەدوایداو لە نیوەى دووەمى هەمان سەدەشدا جەنگى سارد چەندین هاوکێشەى سیاسىء ئابوورى بە سەر ئەم کیشوەرەدا سەپاند، هەر لەم سەدەیەدا هاوپەیمانیە سەربازییەکانى وارشۆو ناتۆ هاتنە گۆڕآ، هەر لەم سەردەیەشدا جەنگى سارد کۆتایى هاتء دیوارى بەرلین رووخا، جگە لەوانەش سەدەى بیست، سەدەى شۆڕشى تەکنەلۆجىء هەنگاو گەورەى زانستى بوو لە ئەورووپادا.
بونیادنانەوەى هزرى شارستانیەتێکى فراوان لەسەر پاشماوەى ئەو واقیعە لە ئەروپادا کە لە ئاستى ململانێى نوێخوازو کێشە سیاسىء ئابوورىء ئاینىء رۆشنبیرییەکاندا بێت کارێکى ئاسان نەبوو، بەڵام ئەورووپا توانى لە ماوەیەکى قیاسیدا بونیادى ژیرخانى ژیانێکى نوآ بۆ خۆى بنآ.
بنەما فکرییەکانى شارستانێتى ئەورووپا بە پێشکەوتنە تەکنەلۆجیە جۆراوجۆرەکان پاراوتربوون تا ئەو کاتەى ئەم شارستانییەتە پەلى هاویشتە ناو ژیانى سیاسىء ئابوورى دەوڵەتانى ئەورووپاوە.
لە سایەى ئەم شارستانیەتەشدا سستمى حوکمڕانى لەم دەوڵەتانەدا رووى لە دیموکراسییەت کرد، سندوقەکانى هەڵبژاردن بوونە دادگاى کێشەکانى دەسەڵاتء مافى مرۆڤیش وەک مەسەلەیەکى گرنگى مرۆییء هەنووکەیى لە سەر هەموو سەکۆ ناوخۆیىء نێودەوڵەتییەکاندا خۆى دەنوینآ، بارى ئابوورىء دەرامەتى دەوڵەتء هاووڵاتیش لە ئەورووپادا زیادیکرد تا ئەو رادەیەى چەندین متمانەى ئابوورىء کۆمەڵایەتى بۆ هاووڵاتیانء دانیشتوانى ئەو دەوڵەتانە دابینکرا.
لە چوارچێوەى هزرى ئەم شارستانییەتەشدا پەنابەریش وەک مافێک لە ئەورووپادا سەلمێندرا، پەنابەرى لە فەلسەفەى رۆژئاوادا مافە کاتێک کە هۆکارەکانى پەنابەرى بۆ کەسێک بسەلمآ ئەو مافەى دەدرێتآ.
بۆ ریکخستنى ئەو مافەو چۆنێتى مامەڵەکردن لەگەڵیشیدا چەندین یاساو رێوشوێنى ئیجرائاتى دانراوە، جگە لەوەى دەوڵەتانى ئەورووپا پابەندى چەندین رێککەوتننامەى ئیقلیمىء نێودەڵەتین کە چۆنێتى دەستەبەرکردى ئەو مافە دیایدەکات.
جگە لەم هۆکارەش کە دەتوانین بڵیبَین هۆکارێکى مرۆییە چەندین هۆکارى گرنگى ترى دیمۆگرافىء سیاسىء ئابوورى تر هەبووە لە پشت کردنەوەى دەروازە بەڕووى پەنابەرانء بەخشینى مافى پەنابەریدا لەلایەن ئەورووپاوە، هەندێکیان پەیوەندییان بە کەمبوونەوەى رێژەى دانیشتوانى ئەورووپاوە هەبووەو هەندێکى تریان رەنگە پەیوەندى بە خواستى ئەورووپاوە، هەبووبآ لەوەدا کە رێژەیەکى خەڵکى دەوڵەتانى کەنار لەگەلڕ ژیانى ئەورووپادا (تڕقلم) بکەن، هۆکارى ئابووریش زۆرە وەک ئەوەى ئەورووپا بۆ هەندێک کارى رەش پێویستى بە دەستى کار هەیە چونکە ئەورووپیەکان خۆیان ئەو جۆرە کارانە ناکەن.
تەواوى ئەم هۆکارانەو چەند هۆکارێکیتر لە سەدەى رابردوودا پاڵیان بە دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپاوە ناوە کە تا رادەیەکى بەرچاو دەروازە لە رووى بیانییەکاندا واڵاکەنء مافى مانەوەو پەنارییان بۆ دەستەبەر بکەن.
کوردیش هەمیشە عەوداڵى ژیانء ئازادى بووە چونکە هەمیشە بەشى چەوساندنەوەو زۆرێکردن بووە، ئەو هەلومەرجە یاساییەش کە لە دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا بۆ پەنابەر رەخساوە ئاراستەى کۆچى کوردانى لە ئەورووپا کردووە، جگە لەوەش پێشکەوتنى زانستىء دەزگا واڵاکان بۆ خوێندنء فێربوون رەنگە کاریکەرى لەسەر هەندێکیتر هەبووبآ کە کۆچ بۆ ئەورووپا بکەن، دیارە هۆکارى جوگرافیش کاریگەرى گەورەى لەسەر نەخشەى ئەو کۆچە هەبووە، ئەمە سەرەڕاى چەندین هۆکاریتر.
بەم پێیە ئەمڕۆ ئەورووپا ژوانى پەنابەرە کوردەکانەو لە دەوڵەتانى ئەورووپادا سەدان هەزار کورد هەن کە هەندێکیان سوودیان لە هەلومەرجى پەنابەرى وەرگرتووە لە ساڵانى رابردووداو هەندەکەى تریشیان دووچارى گرفتى پەنابەرى بوون لە ئەورووپادا، واتە ئەگەر دوێنى پەنابەرى کورد لە سایەى ئەو مافەیدا ژیانێکى نوێى بۆ خۆى دەستەبەر کردبێت ئەوا ئەمڕۆ کۆچکردن بۆ ئەورووپا تەنها خۆراکء پۆشاکێکى سادە بۆ ئێستاى کورتء چارەنووسێکى نەزانراو بۆ داهاتووى درێژ بە پەنابەر دەبەخشێ.

ئەوروپاى ئەمڕۆو خەونى پەنابەرێ
چوارچێوە یاساییەکانى مافى پەنابەریى لە ئەوروپادا
بەشى دووەم:
یاسا هەمیشە لە پێناوى پاراستنى مافدا لە ئارادابووەو ئەو مافەش کە یاسا پارێزەرو رێکخەرى نەبآ پێشێلکراوو بەکەم نرخاوە، ئەمە ئەگەر بە گشتى لە هەموو جیهاندا وابآ ئەوا لە دەوڵەتانى ئەورووپادا ئەم خەسڵەتەى ماف زەقتر دەردەکەوێت بە جۆرێک هەموو مافء مافى هەموو لایەکیش تەنانەت دەوڵەتء دامەزراوەکانیشى بەپێى یاسا پارێزراوو سنووردارە.
یەکێک لە دیاردە ئیجابییەکانى شارستانییەتى رۆژئاوا کۆمەڵێک رێککەوتننامەى ئیقلیمىء نێودەڵەتین کە لە هەندێکیاندا رەهەندە مرۆییەکان لەبەرچاو گیراوە یان بڵێین چەند بیرۆکەیەکى مرۆیى نوآ قاڵبى یاساییان لە چوارچێوەى چەند رێککەوتننامەیەکى مولزەمدا لەخۆگرتووە، وەک رێککەوتننامە بەناوبانگەکانى جنیفء بەڵگەنامەى نەتەوە یەکگرتووەکانء سستمى سەرەکى دادگاى دادى نێودەوڵەتىء چەندین رێککەوتننامەى ترى تایبەت بە تەسلیم نەکردنەوەى پەنابەرى سیاسىء تاوانبارى سیاسى.
مافى پەنابەریش لەو بابەتە مرۆییانەیە کە لە چوارچێوەى دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا رێککەوتننامە ئیقلیمییەکان نەخشە بۆ رێوشوێنى رێوشوێنە یاساییەکانى دەکێشآ.
جگە لەوەش هەر دەوڵەتێک لە دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپا ئەم بابەتەى بە بەندە دەستوورییە گشتگیرەکان پاراستووەو هێڵى گشتى بۆ نەخشاندووە، لە خوار رێککەوتننامە بەکۆمەلڕء بنەما دەستوورییەکانیشەوە لەهەر دەوڵەتێکدا یاسایەکى تایبەت بە بیانیان هەیە پێى دەوترآ یاساى بیانیان (قانون الڕجانب) یان هەر ناوێکیتر کە ئەو مانایە ببەخشآ.
ئەم یاسایانە لە زۆربەى دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا تا رادەیەک لێکچوو هاوتەریبن چونکە زرێک لە بڕگەو مادە سەرەکییەکانى پشت بە رێککەوتننامەکان دەبەستن جگەو لەوەى کە تەشریعاتى دەوڵەتانى ئەورووپا بە گشتى لەیەکەوەو نزیکن، ئەمەو لەبەرچاوگرتنى چەند جیاوازییەک لە یاساکاندا بەپێى هەلومەرجى تایبەتى هەر دەوڵەتێک.
شایانى باسە چەندین هۆکار هەیە کە رەوتء ئاراستەى یاساى بیانیان دەگۆڕن دوور لە ئیعتبارە مرۆییەکان،بۆ نموونە هەر دەوڵەتێک گرفتەکانى دانیشتوانى خۆى بەهەند دەگرێت لە یاساکانیدا، یان سیاسەتى ئابوورى کاریگەرى لەسەر یاساکان دەبێت یان پێویستییەکانى ئارامىء ئاسایشى دەوڵەتء ئەمنى قەومى ئاراستەیەکى تایبەتى بە چەمکێکى یاسایى دەداتء… هتد.
ئەم یاسایانە بە گشتى باس لە بێگانەو ژیانى بیانى دەکات هەر لە چوونە ناوەوەیەوە تا چۆنێتى تەسلیم بوونىء چۆنیەتى داواکردنى مافى پەنابەرىء جۆرەکانى پەنابەرو ئەرکء مافەکانىء ژیانى ئابوورىء خێزانىء چۆنیەتى کارکردنى تا وەرگرتنى رەگەزنامەو رێوشوێنء خشتە زەمەنییەکانىء … هتد.
ئەحکامەکانى ئەم یاسایانەش نەرمء لاستیکین بە جۆرێک کە ئەتوانرێت لە بەرژەوەندى یان لە دژى بەرژەوەندى پەنابەر بەکاربهێنرێن بەپێى سیاسەتى دەوڵەتان سەبارەت بە مافى پەنابەرى تیایاندا، کە ئەمەش بوارێکى فراوان لە بەردەم سیاسەتى ئەو دەوڵەتانەدا دروست دەکات سەبارەت بە بەخشینى یان نەبەخشینى مافى پەنابەرىء مەترسییەکى گەورەش لەسەر پەنابەر دروست دەکات.

چەند لایەنێک لە یاساى بیانیان:
درێژەى جێبەجێکردنى یاساى بیانیان لە لیژنەى تایبەتء دەزگا پەیوەندیدارەکان سپێراوەو بڕیارى ئەم دەزگایانەش دەکرێت داواى پیاچوونەوەى بکرێت لە بەردەم دادگاداو دادگاش چاو بە بڕیارەکاندا دەخشێنێتەوەو لە ژێر رۆشنایى یاساکانء بارودۆخى بەتایبەتى پەنابەردا.
لە یاساى بیانیانى زۆربەى ئەم دەوڵەتانەدا هۆکارەکانى بەخشینى مافى پەنابەرى هەر لە سەرەتاوە دیاریکراون، واتە ئەو کەسەى کە داواى پەنابەرى دەکات دەبێت لایەنى کەم یەکێک لەو هۆکارانەى تیادا بەرجەستەبووبآ جگە لەوەش کە دەبآ پەنابەر راستى ئەو مەسەلەیەش بسەلمێنآ.
هۆکارەکانى بەخشینى مافى پەنابەرى بەگشتى لە دەورى تەوەرەى مەترسى لەسەر مرۆڤـ خڕدەبێتەوە، لەو مەترسیانەش کە مافى پەنابەرییان لەسەر دەدرێت:
1- مەترسى پاکتاوکردنى رەگەزو پاکتاوکردنى ئەتنیکىء راگواستن، وەک هەڵمەتى تەعریب لە ناوچە کوردییەکانى ژێر دەسەڵاتى حکومەتەکانى عێراقدا، واتە ئەو کەسە مەترسى لەسەربێت تەنها لەبەر ئەوەى لە نەژادو رەگەزێکى دیاریکراوە.
2- ئەو کەسە بەهۆى لایەنگرى سیاسى یان ئاینى یان مەزهەبییەوە هەڕەشەى لەسەر بێت لە لایەن لایەنێکى ترەوە، وەک ئەوەى لە دەوڵەتێکى ئیسلامیدا هەڕە لەسەر کەمایەتییەکى مەسیحى بێت یان لە دەوڵەتێکى شیعى مەزهەبدا هەڕەشە لەسەر کەسێکى سوننى بێت.
3- مەترسى لەسەر ئەو کەسەبێت بە جۆرێک کە دەوڵەت نەیتوانیبێت پارێزگارى لێبکات، بۆ نموونە لە یەمەنء جەزائیر دەوڵەت تا رادەیەکى زۆر دەستەوستان لە پارێزگاریکردنى هاووڵاتیان بەرامبەر بە مەترسى گروپە چەکدارو عەشیرەتەکان.
4- ئەو کەسەش کە حوکمێکى یاسایى بە لەسێدارەکانى یان بە زیندانیکردنى دەرچووبێت لە وڵاتەکەى خۆیدا لەسەر تاوانێکى سیاسى دیارە مەترسییەکى ئەوتۆى لەسەرە کە مافى پەنابەرى بدرێتى، نموونەى ئەم حاڵەتەش لە وڵاتانى عەرەبىء وڵاتانى رۆژهەڵاتى ناوڕاستدا زۆرە.
5- ئەو مەترسییانەى کە لە شەڕە ناوخۆییەکانەوە سەرچاوەدەگرن وەک شەڕى نێوان پارتء میلیشیا جیاوازەکانى لوبنان لە ساڵانى رابردوودا، یان شەڕە ناوخۆییەکانى پۆگۆسلاڤیا.
6- ئەو مەترسییانەى بەهۆى کارەساتە ژینگەییء مرۆییەکانەوە دەکەونە سەر خەڵکى ناوچە کارەساتبارەکان وەک برسیییەکانى هەندێک لە وڵاتە ئەفریقییەکان.
7- هەروەها ئەو مەترسییانەى بەهۆى نەبوونى ئازادى جنسییەوە لەسەر ئەو کەسە پەیدا دەبێت.
رێوشوێنى سەلماندنى کێشەى پەنابەریش هەر بەپێى یاسا دیاریکراوە، هەروەها کاریگەرێتى بەخشینى مافی پەنابەرىء ئەرکء مافەکانى پەنابەرو لە کاتى رەتکردنەوەى داواى پەنابەریشدا چۆنیەتى مامەڵەکردن لەگەلڕ پەنابەردا دیاریکراوە.
بەم پێیە یاساى بیانیان ئەبێتە یاساى ژیانء جووڵى پەنابەرو داهاتووى جێگەى پەنابەر لەو کۆمەڵگایەدا دیاریدەکات، دیارە یاساش فەلسەفەو سیاسەتى نیزامى سیاسى بەرجەستە دەکات، بۆیە دەبینین کاتێک کە سیاسەتى دەوڵەتانى ئەوروپا بەرامبەر بە پەنابەرى کورد هەڵوێستێکى نێگەتیڤانەى هەیە، بەندو ماددەکانى ئەم یاسایانە دەبنە گەورەترین بەربەست لەبەردەم پەنابەرى کورددا.
ئەوروپاى ئەمڕۆو خەونى پەنابەرآ
پەنابەرى لە ئەورووپادا لە دوێنێوە بۆ ئەمڕۆ
بەشى سێیەم:
وەک ئاماژەمان پێکرد سیاسەتى دەوڵەتانى ئەورووپا لەمەڕ مامەڵەکردن لەگەلڕ پەنابەرانى کورددا لە نیوەى کۆتایى سەدەى بیستەمدا بە گشتى سیاسەتێکى ئیجابى بوو، کوردیش بە درێژایى تەمەنى کۆچى نوێى رووەو ئەورووپاو لە قۆناغە جیاجیاکانیدا کەم تا زۆرێک سوودى لەو هەلومەرجە وەرگرتووە.
لە ساڵانى دواى راپەڕینى کورد لە کوردستانى عێراقدا ژماریەکى زۆر لە کوردەکانى عێراق روویان لە ئەورووپا کرد، کاروانى ئەم کۆچە لە سەرتاى نەوەدەکانەوە هەتا ئەمڕۆش هەر بەردەوامە بە جۆرێکى ئەوتۆ کە کارى لەسەر سیاسەتى دەوڵەتە ئەورووپییەکان کردووە سەبارەت بە چۆنیەتى مامەڵەکردن لەگەلڕ پەنابەرى کورددا.
ئەمڕۆ بە ئاشکرا وەرچەرخانێکى جەوهەرى لە هەڵوێستى دەوڵەتانى ئەورووپادا هەیە کە مێژووەکەى بۆ چەند ساڵێک لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، هێڵى گشتى ئەم سیاسەتە نوێیەش لەوەدا خۆى دەنوێنآ کە وڵاتانى ئەورووپا تا ئەوپەڕى توانا هەوڵى ئەوە دەدەن کە مافى پەنابەرى بە کوردى کوردستانى عێراق نەدەنء لەم پێناوەشدا سنوورەکانیان توندو رێوشوێنى بەخشینى مافى پەنابەریشیان ئەستەم کردووە.
هۆکارەکانى ئەم وەرچەرخانە لە سیاسەتى وڵاتانى یەکێتى ئەورووپادا زۆرو ئاڵۆزەو هەندێکیشى رەنگە تا رادەیەک نەزانراوبێت، بەڵام بە گشتى دەکرێت بەم جۆرەى پۆڵین بکەین:
1- زۆرو پاشان بۆربوونى ژمارەى پەنابەرە کوردەکان لە ئەورووپا بەرێژەیەکى زۆرو چاوەڕوان نەکراو بە بۆچوونەى ئەورووپییەکان دەبێتە مایەى هەژاندنى ئاسایشى نەتەوەیى کیشوەرى ئەورووپاو بە تایبەتیش کە زۆربەى ئەم پەنابەرانە لە رێگەى قاچاخء نایاساییەکانەوە گەشتوونەتە ئەورووپا.
2- بێگومان ژیانى تاکى کورد لە ئەورووپاشدا وەک پەناهەندەیەک کە دەیەوآ سەرلەنوآ ژیانى خۆى بنیاد بنێتەوە پاڵى پێوەدەنآ بۆ کارى رەشء باج نەدان بە دەوڵەت، جگە لەوەش بەداخەوە هەندیًکیتر کارى مافیایى ئەنجامدەدەنء لادەرن لە یاسا. یان ژنى ئەورووپى دەهینن لە پێناو وەرگرتنى مافی پەناهەندەییداء پاشان لێیان جیادەبنەوە یان بەپەلە (تڕقلمێکى) لاسەنگ لەگەلڕ ژیانى ئەوێدا دەکەن بە جۆرێک رەسەنایەتیش لەدەست دەدەنء لە ناورۆکیشدا خاوەنى رۆشنبیرییەکى رۆژئاوایى نین، جگە لەوانەش زۆرێک لەو کوردانەش کە مافی پەنابەرییان وەرگرتووە دەرکەوتووە کە زانیارى هەڵەیان بە دەزگا تایبەتییەکان داوە دەربارەى ناوو کەسێتىء چۆنێتى کۆچکردنیان یان لە زیاتر لە دەوڵەتێک مافى پەنابەرییان وەرگرتووە بە پێچەوانەى یاساوە، بەم پێیە بەداخەوە ناوى کورد وەک ئەلبانەکان زڕاوەو تێگەیەکى ناشایستە بەرامبەر بە کوردەکان هەیە لە دیدگاى کۆمەڵگا رۆژئاواییەکانەوە، بۆ نموونە لە چەند مانگى رابردووا وەزیرى ناوخۆى هۆڵەندا کوردى وڵاتەکەى بە مافیایەکى گەورە ناودەبات، چونکە دەرکەوتووە کە هەزاران پاسپۆرتى هۆڵەندى لە لایەن کوردەکانەوە بە شێوەیکى نایاسایىء لە بازاڕى قاچاخچییەکاندا کاریان پێدەکرێت.
3- هێوربوونەوەى بارودۆخى کوردستانیش ئەو هۆکارەیە کە ئەورووپییەکان زۆر جەختى لەسەر ئەکەنء پێیان وایە ئەمڕۆ هۆکارى کۆچ لە کوردستانى عێراق تەواو کەمبووە، چونکە ناوچەکە پارێزراوو ئارامەو مەترسى حکومەتى مەرکەزى لەسەر نییە، جگە لەوەش چەندین رێککەوتننامەو هەنگاوى گرنگ لە ئارادایە کە ئاگرى شەڕى ناوخۆى خەفەکردووە بە جۆرێک تا هەتایە سەرهەڵنەداتەوەو جگە لەوانەش لە رووى ئابوورییەوە بارودۆخى هەرێمى کوردستانى عێراق بە باش لەقەڵەم دەدرآ لە سایەى سوودمەندبوونیدا لە دەرامەتى فرۆشتنى نەوتى عێراق لە چوارچێوەى بڕیارى (986)داو بە تایبەتیش کە نەتەوە یەکگرتووەکان سەرپەرشتى دابەشکردنى خۆراکء دەرمان دەکات لەم ناوچەیەدا، ئەمەو ئەورووپیەکان پێیان وایە کە رێکخراوە خێرخوازەکان کە لە کوردستان کاردەکەن، کەلێنێکى ترى ئابوورىء بوارى ئاوەدانکردنەوە پڕدەکەنەوە، بەم پێیە ئەورووپا پێى وایە هاووڵاتى کورد لە وڵاتەکەى خۆیدا هیچ مەترسییەکى سیاسى سەربازىء ئابوورى لەسەر نییەو تەواو ئازادە، ئیتر چۆن مافی پەنابەرێتى بدرێتآ.
4- پێدەچآ هۆکارێکى تریش ئەوەبآ کە بۆ ئەورووپا سەلبى بێت لە خۆگرتنى جالییەیەکى گەورەى نەتەوەیەکى بآ دەوڵەت، کە چەندین کێشەى جۆراوجۆرى لەگەلڕ چەندین دەوڵەتداهەیە زەرەرى لەسەر ستراتیجە سیاسىء ئابوورىء فەرهەنگییەکانى ئەوروپاو دەَەتانىن تردا هەبێت، بە تایبەتیش کە ئەورووپا سوود لەم جالەیە وەرناکگرآ بەڵکە تەنها ئەرکێکى گەورەن لەسەرى.

ئەم هۆکارانەو چەندین هۆکارى تریش وایانکردووە کە چارەسەرکردنى کێشەى پەنابەرى لەسەرەتاى بەرنامەى کارى حکومەتەکانى وڵاتانى ئەورووپادا بێت تا ئەو رادەیەش چارەسەرى مەسەلەکە بە جیدى وەرگیراوەو کە پارتء رێکخراوە سیاسییەکانء دامەزراوەکانى کۆمەڵیشى سەرقاڵکردووە، تەنانەت چۆنیەتى چارەسەرکردنء بەرگرتن لە کۆچکردن بۆتە بەرنامەى هەندێک لە پارتە سیاسییە گرنگەکانى ئەورووپاو وەک کارتێکى براوە لە هەڵبژاردنەکانیشدا بەکاردەهێنرێت.
زیاتر لە سآ ساڵە ئەنجومەنء دبلۆماسیەتى ئەورووپى لە پێناوى رێگرتن لە زیادبوونى رێژەى پەنابەرانداو لە زنجیرەى چەندین کۆبوونەوەدا بەرنامەڕێژى دەکات بۆ رێگرتن لە کۆچى بیانیانء بەتایبەتى کوردەکان، وە بەشێک لە هەولڕء کۆششەکانیشى لە ئۆکتۆبەرى ساڵى 1997دا هاتنەدى لە لوتکەى سەرانى وڵاتانى یەکێتى ئەورووپادا کە تیایدا وەک سەرەتایەک کۆمەڵێک بنچینەو پیشنیازى نوێى تیادا داڕێژرا سەبارەت بە چۆنیەتى تەسککردنەوەى بەخشینى مافى پەنابەرىء بەگەڕخستنى چەند کارتیًکى یاسایىء سیاسىء ئابوورى لەو پێناوەدا، دوابەدواى ئەوەش لە دێسەمبەرى هەمان ساڵدا لە شارى (پەگنهام) لە بەریتانیا ئەنجومەنى ئەورووپا هەمان مەسەلەى خستەوە سەر مێزى گفتوگۆو لەو بارەیەشەوە نەخشەڕێژى رێککەوتننامەیەک کرا لە نێوان دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا لە پاشتر بە رێککەوتننامەى (دبلن) ناسرا.
جگە لە رێگرییە یاساییەکان لە چوارچێوەى رێککەوتننامەو درێژەى یاساکانى بیانیاندا چەندین فشارى ترى سیاسىء سنوورىء ئابوورى لە ئارادایە لە پێناوى بەربەستکردنى دیاردەى کۆچکردندا رووەو ئەورووپا، بۆ نموونە دەوڵەتانى ئەورووپا بە هیوان سنوورەکانى ئەورووپا بە سیستەمى کامێرایى کۆنترۆلڕ بکەن تا رێگە لە پەڕینەوەى نایاسایى بگرنء لە سەر ئاستى سیاسیش چەندین هەوڵ لە ئارادایە بۆ هاندانى ئەو دەوڵەتانەى دەروازەى کۆچن رووەو ئەورووپا، تا سنوورەکانیان بەهێزو کۆنترولڕ بکەن وەک تورکیاو ئیتالیا کە وەک رێڕەوێک لە دەوڵەتانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاستەوە رووەو ئەورووپا بەکاردەهێنرێت، جگە لەوەش دەزگا ئەمنییەکانى ئەورووپا ئامادەیى خۆیان نیشانداوە کە یارمەتەى تورکیا بدەن لە پێناو دەستگیرکردنى باندەکانى قاچاخچىء دۆزینەوەى دەوروازە قاچاخەکانىء رەنگە لە دواى پاڵاوتنى تورکیاشەوە بۆ ئەندامێتى یەکێتى ئەورووپا ئەم هاوکارییانە بێنە بەرهەم. هەروەها ئەنجومەنء مفەوەزییەتى ئەورووپا لە هەوڵى ئەوەدان کە تورکیا قایل بکەن کە لە رێگەى ترانزێتى تورکیاوە هەندێک لە پەناهەندە کوردەکان بگەڕێنەوەو لەسەر ئەو بنەمایەش کە تورکیا دەوڵەتێکى دیموکراتء عەلمانییەو پەیماننامەى جنێفى ئیمزا کردووە، هەوڵدەدەن قایلى بکەن کە کەمپ بۆ پەناهەندەکان بکاتەوە.
جگە لەم کارتە یاسایىءسیاسییانەو جگە لە کۆنترۆڵکردنى سنوورەکانیشىء بەهۆى هەلومەرجێکى تایبەتییەوە کاریگەرى دەروونیش لەسەر پەناهەندەکانى دەوڵەتانى دواکەوتوو لە ئەورووپادا زۆرە، چونکە کۆمەڵگاى ئەورووپىء دەزگا رەسمییەکانیشى بەچاوێکى کەم بگرە بە چاوى تاوانبارى سەیرى پەنابەرانى وڵاتانى کەناردەکەن بە تایبەتى دەوڵەتە ئیسلامییەکانء لەمەشدا سیاسەتى حکومەتەکانء راگەیاندن رۆڵێکى کاریگەر دەبینن لە وێناکردنى هاووڵاتیانى ئەم دەوڵەتانەدا وەک خەڵکێکى بەتینء تیرۆریست، ئەم بە کەمڕوانینەش بۆ پەناهەندەکانى ئەورووپاو لەناویشیاندا پەنابەرە کوردەکانء بەتایبەتى ئەوانەش کە مافى پەنارییان وەرنەگرتووە کاریگەرى دەروونى لەسەر پەناهەندە کوردەکان زۆرەو رەنگە ئاراستەى بەرنامەیان رووەو پەشیمانى بەرێتء بڕیاریان پێبدات روو لەو جێیە بکەنەوە کە سەنگى خۆیانى تیا دەخوێنرێتەوە، ئەمەش کارتێکى ترى دەروونیە بۆ فشار لەسەر پەناهەندە کوردەکان.

ئەوروپاى ئەمڕۆو خەونى پەنابەرآ
رێککەوتننامەى دبلن
بەشى چوارەمء کۆتایى:
هەولڕء کۆششەکانى حکومەتەکانى وڵاتانى ئەورووپا بۆ بەرگرتن لە گرفتى کۆچبەرانء رێگرتن لە بەخشینى مافى پەنابەرى لە رێککەوتننامەى دبلندا بنەماى یاسایى بۆ داڕێژرا، لەم رێککەوتننامەیە لە دێسەمبەرى ساڵى 1998داو لە شارى دبلنى پایتەختى ئیرلەنداو لەلایەن دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپاوە مۆرکرا.
ناوەرۆکى رێککەوتننامەکە چەند بەندو رێگرێکە لەبەردەم بەخشینى مافى پەنابەریدا کە بە پێى هەمان رێککەوتننامە پێویستە لەسەر هەموو دەوڵەتانى ئەورووپا لە یاساکانى خۆیاندا جێبەجێیبکەن.
ئەم رێککەوتننامەیە چەند بەندێکى یاسایى بەسەر یاساى بیانیانى دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا دەسەپێنآ، لەوانە:
* هەر پەنابەرێک مۆڵەتى مانەوەى لە یەکێک لە دەوڵەتانى ئەورووپادا هەبێت بۆى نیە داواى مافى پەنابەرىء مانەوە لە هیچ دەوڵەتێکى ترى ئەورووپادا بکات.
* بەپێى بەندە بابەتییەکانى پەیماننامەکە تەنها ئەو دەوڵەتە بەرپرسە لە سەیرکردنى داواى پەنابەر کە پەنابەرەکە یەکەم جار چووەتە ناوىء بەم پێیە هیچ دەوڵەتێکى تر ناتوانێت سەیرى داواى ئەو پەنابەرە بکات، کە بۆ نموونە لە ئیتالیا تەسلیم بووە یان دەستگیرکراوە جگە لە ئیتالیا.
سەرەڕاى ئەوەش ئەو پەنابەرەى کە خێزانى (ژن، مێرد، مناڵى خوار تەمەنى 18 سالڕ) لە یەکێک لە وڵاتانى یەکێتى ئەرووپادا مافى پەناهەندەیى هەبێت ناتوانێت لە دەوڵەتێکى تردا داواى مافى پەنابەرى بکات، بەڵکو پێویستە تەنها لەو دەوڵەتەدا داواى ئەو مافە بکات کە ئەندامانى خێزانەکەى مافى پەنابەرییان تێدا وەرگرتووە.
جگە لەوەش ئەگەر پەنابەر ڤیزەى بۆ یەکێک لە دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپا هەبوو دیسان ناتوانآ داواى مافى پەنابەرى لە هیچ دەوڵەتێکى ترى یەکێتى ئەورووپا بکات جگە لەو وڵاتەى کە ڤیزەى بۆ کراوە.
جگە لەوانەش لە سایەى هەمان ئەو هەلومەرجە نوێیەو لە سایەى رێککەوتننامەى دبلندا هەندێک لە وڵاتانى ئەورووپا چاویان بە بەندو مادەکانى یاساى بیانیاندا خشاندۆتەوە، هەروەک لە چۆنیەتى جێبەجێکردنء تەفسیرکردنى یاساکاندا هەوڵى نەبەخشینى مافى پەنابەرى دراوە تا ئەو رادەیەش کە تەواو مافى پەنابەرى تیا پێشێل کراوە، نەک تەنها وەک پەنابەرێک بگرە وەک مرۆڤێکیش.
بۆ جێبەجێکردنى ناوەرۆکى رێککەوتنەکەش وڵاتانى ئەورووپا چەندین رێوشوێنء دەزگاى تایبەتیان پێکهێناوە تا رێککەوتننامەکە بە جیدى جێبەجآ بکرێت، لەوانە:
– پەنابەر لە هەر وڵاتێک خۆى بدات بە دەستەوە یان دەسگیر بکرێت، پەنجەمۆرو وێنەى دەگیرێت، جگە لەوەش کە زانیارى تەواو لەسەر تەمەنء کەسێتىء چۆنیەتى سەفەرکردنى کۆدەکرێتەوە، بەم پێیەش ئەو پەنابەرە ناتوانێت خۆى لەو دەوڵەتە بشارێتەوە.
– دەزگاى کۆمپیوتەرى ناوەندى تایبەت دامەزراوە کە زانیارى تەواو دەربارەى پەنابەراىن ئاڵوگۆڕ دەکات لە چوارچێوەى دەوڵەتانەى یەکێتى ئەورودا، جگە لەو دەزگا کۆمپیوتەریانەش چەندین پرۆتۆکۆڵى تایبەت بە ئاڵگۆڕکردنى زوانیارى لەسەر پەنابەران لە نیوان دەزگا ئەمینەکانى دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا هەیە تا رێگە لە زانیارى هەڵەو درۆى پآ بگیرێت.
– لە سەرەتاى ئەمساڵەوەو شان بە شانى پۆلیسى نێوەدەوڵەتى (ENTERPOL) پۆلیسى ئەورووپى (EUPOPOL) بۆ پاراستنى ئاسایشى ئەورووپاو بەرەنگاربوونەوەى تاوانى رێکخراوو تاوانى نێودەوڵەتىء تیرۆر دەستبەکار دەبێتء شایانى باسە لەم دەزگا پۆلیسیەدا کە باشترین تەکنەلۆژیاى هەواڵگرى بەکاردەهێنآ بەشى تایبەت بە پاراستنى سنوورەکانء دەستگیرکردنى سنووربەزاندنى قاچاغ هەیە، سەرەڕاى ئەوەى کە ئەم بەشانە مافى دەستگیرکردنء لێپرسینەوەى پەنابەرانیان هەیە لە کاتێکدا کە لە یاساکان لابدەن لەسەر ئاستى هەموو دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپا.
– جگە لەوانەش لە یاساى سزادانء یاساى بیانیانى هەندێک لە دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپادا سزا دانراوە بۆ هەر کەسێکى نەناسراو لە (دوو هەفتە تا شەش مانگ) تا ئەو کاتەى بەرائەتى لە تاوان دەسەلمآء کەسێتى خۆى روون دەکاتەوە، بۆ نموونە (نەمسا) یەکێکە لەو دەوڵەتانەى کە زیندانى تا شەش مانگ بەسەر عێراقییەکاندا دەسەپێنآ لە کاتى دەستگیرکردنیاندا تا ئەو کاتەى لە کەسێتىء نەخشەى سەفەریان دڵنیادەبێت.
جگە لەم رێوشوێنء رێگرە توندانە کە لە بەردەم وەرگرتنى مافى پەنابەریدانء ئەو ئالیەتانەش کە لەو پێناوەدا خراونەتەگەڕ، پێویستە ئەوەش لە یاد نەکەین کە چاوەڕوانیش چەکێکى ترى یاساییە بەدەست دەزگا پەیوەندیدارەکانەوە، کە لە دژى پەنابەر بەکاردەهێنرآ بە جۆرێک کە ئەمڕۆ ساڵێکء دوانء سیانء زیاتر کە من بۆ وەڵامدانەوەو جوابکردنى پەنابەر، کە ئەو جوابنەدانەوەیەش خۆى لە خۆیدا جوابێکى ئاشکرایە بۆ پەنابەران کە چاوەڕێى مافى پەنابەرى نەبنء بگرە پەیامى ئەورووپا نەک تەنها بۆ پەنابەران، بەڵکو بۆ دانیشتوانى کوردستانیش گەلێک ئاشکرایە کە بیر لەوە نەکەنەوە روو لە ئەورووپا بکەنء مافى پەنابەرى وەربگرن، لەم چوارچێوەیەدا بەرپرسى دۆسیەى عێراق لە نوسینگەى فیدراڵى سویسرا بۆ کاروبارى پەنابەران لە پەیامێکیدا بۆ ئەوانەى کە بیر لەوە دەکەنەوە روو لە ئەورووپا بکەن دەڵآ:
(پێویستە لەسەر ئەو کەسانە کە بیر لەو هەموو ئەرکە مادییە بکەنەوە کە دەکەوێتە سەر شانیان، ئەوە گەورەترین مەترسییە لەسەریانء پێویستە بە وردى بیرى لێ بکەنەوە، چونکە ئێمە بەرنامەمان وایە کە هەموو ئەو پەنابەرانەى کە ئێستا لە سویسرانء خەڵکى کوردستانى عێراقنء مافى پەنەبەرییان نادرێتآ بگەڕێنەوە بۆ کوردستان بەمەش ئەوان زەرەرى مەعنەوى ماددى دەکەن، چونکە ئێمە مافى پەنابەرى بە کەسێک دەدەین کە مەترسییەکى حەقیقى گەورەى لەسەربێتء ژیانى هەڕەشەى جیدى لەسەربێت. وە ئەمەوآ لێرەوە بە خەڵکى عێراقء بەتایبەتى بە کوردەکان بڵێم پێویستە لە وڵاتى خۆیاندا ژیانى خۆیان رێکخەنء لەگەلڕ بارودۆخى ناهەموارى وڵاتەکەیاندا هەڵبکەن).
جگە لەوەش لە هەندآ وڵاتانى ترى ئەورووپادا چەندین هەنگاوى عەمەلى بە ئاراستەى گەڕانەوى کوردەکان لە ئارادایە، بۆ نموونە بە هەزارەها نامە ئاراستەىە کوردانى ئەڵمانیاو هۆڵەندا کراوە تیایدا داواى گەڕانەوەیان لێکراوە بۆ کوردستانء وەک هاندانێکیش بۆ گەڕانەوە جگە لە خەرجى گەڕانەوە بڕێک پارە بۆ هەر کوردێک تەرخان دەکرێت کە دەگەڕێتەوە.
شایانى باسە جگە لە دەوڵەتانى یەکێتى ئەورووپاش دەوڵەتانى ترى ناوچەکە توندتر بەرگرى لە زیادبوونى پەنابەران دەکەن، بۆ نموونە لە سویسرا کە دەوڵەتێکى تەواو ئارامء دیموکراتە راى گشتى بەرامبەر بە پەنابەران تا ئەو رادەیە سلبییە کە کەمپەکانى پەنابەران بە پەرژینى بەرزو بەهێزى ئاسنین دەورەدراوە لە ترسى ئەوەى کە خەڵک هێرش نەکاتە سەر پەنابەرەکان!
لەم وڵاتەدا پەنابەرە عێراقییەکان کە زۆرێکیان کوردى عێراقن، بەپێى دوا ئامارى نوسینگەى فیدراڵى سویسرا بۆ کاروبارى پەنابەرى ژمارەیان (4396) کەسە کە لە ماوەى چوار ساڵى رابردووا داواى مافى پەنابەرییان کردووەو تا ئێستاش داواکانیان بە هەڵپەسێراوى ماوەتەوە، لەم ژمارەیە مافى پەنابەرى تەنها بە (28) پەنابەر دراوە، ئەوەش پاش لێکۆڵینەوەیەکى ئاڵۆزو چاوەڕوانییەکى زۆر ئەمە لە کاتێکیشدا کە سویسرا پابەندى رێککەوتننامەى دبلنیش نییە. بەم پێیە ئەو وڵاتە ئەورووپیانەى تریش کە لە دەرەوەى یەکێتى ئەورووپادان هەمان سیاسەت بەرامبەر بە پەنابەرىء گرفتى کۆچکردن پیادە دەکەن.
لە کۆتاییدا پێویستە ئەوەمان لەلا سەلمابێت کە ئەمڕۆ بەرامبەر بە پەنابەرى کورد لە ئەورووپادا بەرژەوەندى ئەورووپا لەسەر مێزى بڕیارو مافى مرۆڤى کودیش وەک پەنابەرێک لە هەگبەى سیاسەتدا شاراوەتەوە، ئەورووپا بەکارتى جۆراوجۆرى سیاسىء یاسایىء تەکنەلۆجىء دەروونییەوە دەیەوێت مافى پەنابەرى بە کورد نەداتء لە بەرامبەریشدا پەنابەرى کورد تەنها هەندێک زانیارىء چیرۆکى هەڵەو ناڕاستى خستۆتەڕوو، دیارە لەسەر ئەو بنەمان ناڕاستانەش جالییەیەکى لاوازو پەرتەوازە پەیدابووەو، کە ناتوانێت بەرگرى لە سەرەتاترین مافى پەنابەرە هاوزمانەکانى بکات.
بەم پێیە ئەو نەهامەتییە نوێیەش بۆ کورد پەیدابووە، کە هەزارەها لاوى لە سەربازگەکانى پەنابەرى، یان لە ژوورو شوقە یاساغەکاندا بەبآ هیچ ناوو ناسنامەیەکى فکرىء رۆشنبیرى لە نێوان خەمە قووڵەکانى نیشتمانء خەونە سەرابییەکانى مەنفادا، چاوەڕوانى بۆ داهاتوویەکى نادیار – ژیانى بەرەو مردن بەرێت.

شوێنی بڵاوکراو: ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ کە بەچوار بەش بڵاوبۆتەوە

بەشی یەکەم : ژمارە ٢٠٦٨ ساڵی نۆیەم سێشەممە 2000.02.08

بەشی دووەم : ژمارە ٢٠٦٩ ساڵی نۆیەم چوارشەممە 2000.02.09

بەشی سێهەم : ژمارە ٢٠٧٠ ساڵی نۆیەم پێنجشەممە 2000.02.10 لاپەڕە ٧ ” کاروباری سیاسی “

بەشی چوارەم : ژمارە ٢٠٧١ ساڵی نۆیەم شەممە 2000.02.12 لاپەڕە٧ ” کاروباری سیاسی”

سوید . ستۆکهۆڵم