لەوەڵامی پرسیاری گۆڤاری مرۆڤایەتی دا

د.قەشە یوسف پەرى:

*ئاین و سیاسەت دوو هۆکارى تەواوکەرى یەکرین بۆ خزمەتى خەڵک و کۆمەڵگا.

*رەخنەگرتن لاى ئەوروپییەکان لەم سەردەمەدا بووەتە بەشیک لە بودنیادى کۆمەڵگا.

*(کامەران بەدرخان) رۆڵێکى گەورەى بینیوە لە ناساندى کورد بە گەلى فەڕەنسىء ئەوروپا.

سەرەتایەک:

یوسف پەرى – ناسراو بە (ئەبونا) کەسیەتى ناسراوى گەلەکەمان لە ساڵى 1963 بۆتە قەشەى شارى سلێمانىء جێگرى پاتریەرکى بابلى کلدانى لە سلێمانى پآ سپێردراوە. لە ساڵى 1973 کوردستانى جێهێتشتووەو فەڕەنساى کردۆتە مەنزڵگەى ژیانء گوزەران. بە درێژایى ئەو میژووە لە خوێندن دانەبڕاوە تا وەرگرتنى دکتۆرا لە (هێڵکارىء نەخشەکێشانى شارستانى شار) ماوەیەک زۆر لە زانکۆى پاریس وەک مامۆستا وانەى وتووە. ئێستا نوێنەرى حکومەتى هەرێمە لە دەوڵەتى ڤاتیکان.

گۆڤارى مرۆڤایەى لە سەردانێکدا دیدارێکى یەک سەعاتى لەگەلڕ سازداو جێى باسە کە ئامادەبوونى بەڕێز سکرتێرى نووسین کاک پێشڕەو خاتوو مارینا نوێنەرى بزوتنەوەى ئاشوورى دیدارەکەمانى بەجۆشترو خۆشتر کرد.

*ئەنستیوتى کوردى لە پاریس تا چەند چالاکى خۆى پێشکەش ئەکا لە خزمەتى کێشەى کوردا، و رۆڵى مستەر (کانداڵ) چۆن هەڵدەسەنگێنن؟

–  ئەنستیوتى کورد لە پاریس بە سەرۆکایەتى مستەر (کانداڵ) کارى زۆر باشى کردووە.. لەوانە گرنگیدان بە فەرهەنگء کلتوورو رووناکبیرى کوردى سەرەتاى ئەم گرنگیدانەش بە دروستکردنى کتێبخانەیەکى کوردى دەست پێدەکات… رووناکبیرى کورد ئەتوانآ سوودێکى یەکجار زۆر لە کتێَبء بڵاوکراوەکانى ناو ئەو کتێبخانەیە ببینآ، هەر لە ئەنستیوتى کوردى لە رۆژێکى هەفتەدا سیمینار لە شێوەى محازەرە پێشکەش دەکرێت، وە بۆ چارەسەرکردنى کێشەى پەنابەرە کوردەکان لە فەڕەنسا بنکەیەکى تایبەت دانراوە کە چەن پسپۆڕێکى یاسایى سەرپەرشتى دەکەن بۆ چارەسەرکردنى کێشە یاساییەکان کە رووبەڕووى کوردەکانى فەڕەنسا دەبێتەوە، ئەمە جگە لە لیهاتوویىء شارەزایى مستەر (کانداڵ). من بۆ خۆم لە ساڵى 1973دا لە رێگەى (کامەران بەردخان)ەوە ناسیومە.. لە راستیدا لەو  کاتەوە کار بۆ کێشەى گەلى کورد دەکات…

یەکێک لە کارە گرنگەکانى ئەنستیوتى کوردى بەخشینى (زەمالەى) خوێندنە بۆ خوێندکارى کوردى کە حکومەتى فەڕەنسى لەرێگەى ئەنستیوتى کوردى زەمالە بە خوێندکارانى زانکۆى کوردستان دەبەخشآ ئەگەرچى رێژەى وەرگرتنى خوێندکاران کەمە، بەلام ئەمڕۆ هەر ئەوەندە دەکرآ.. خۆ شەڕى ناوخۆ بۆ خۆى کارێکى واى کردووە کە دامەزراوە کوردییەکان لە ئەورووپا جۆرێک لە (هەرەس) بەخۆیانەوە بیننن وە لەگەڵ ئەوەشدا ئەنستیوتى کوردى لە پاریس هێشتا لە یارمەتیدانى مادىء مەعنەوەى پەناهەندەى کوردى درێغى نەکردووە.

مستەر (کانداڵ) بۆ خۆى پەیوەندییەکى باشى هەیە لەگەلڕ چەپەکانى فەڕەنسا بە تایبەت لەگەلڕ سەرۆک وەزیرانى نوێى فەڕەنسا بە گشتى ئامانجى ئەنستیوتى کوردى لە پاریس خزمەتکردنە بە فەرهەنگء کلتوورو رووناکبیرى کوردى ومەسەلەى کورد.

*رۆڵى کامەران بەدرخان چۆن بوو؟

– کامەران بەدرخان رۆڵێکى گەورەى بینیوە لە ناساندى کورد بە فەڕەنساو ئەورووپا… حەفتاکانى ئەم سەدەیە ئەوەیان بۆ تۆمارکردووین کە کامەران مامۆستاو دامەزرێنەرى بەشى کوردى بووە لە زانکۆى پاریس.1

*بەڕێزتان لە  1963دا هاتوونەتە شارى سلێمانى وەک قەشەیەکى مەسیحى لەو میژووە پەیوەندى موسڵمانء مەسحیى کورد لە شارى سلێمانیدا چۆن دەبینى؟

– کاتێک کە بووم بە قەشەى سلێمانى کارمان بۆ پێکهێنانء گەشەکردنى جۆرێک لە پەیوەندى دەدا کە لەسەر بنەمانى هاوکارىء خۆشەویستى بونیادنرابآ. وە لە راستیدا بۆ هێنانەى ئەو ئامانجە زۆر هیلاک نەبووین چونکە سلێمانى بە تەبیعەت شارێکەى رێزێکى گەورەى بۆ کەمایەتى ئاینىء مەزهەبىء تایفى… هتد هەبووە. ئەمە جگە لەوەى کە بوونى کەسانێکى وەک (کەریمى عەلەکە)، لە کاتى خۆى فاکتەرێک بووە بۆ بونیادانانى ئەو جۆرە پەیوەندییەى کە ئەمڕۆ هەموو دڵسۆزێکى ئەم شارە شانازى پێوەدەکات.

کارى ئێمە ئەوەبوو چۆن گەشە بەو پەیوەدییانە بدەین چۆن وابکەین کێشە روونەدات لەو بارەیەوە، بۆ مێژوو دەڵێم مەسیحى کورد لە سلێمانىء بەتایبەتە لە شەستەکانى ئەم سەدەیە بەدواوە هیچ جۆرە چەوساندنەوەیەکى ناڕەوا بەخۆیانەوە نەبینیوە بە پێچەوانەى زۆر شوێنیتر کە لێرە جێگەى باس نییە… دیارە هەموو ئەمانەش بە هەوڵى هەموو لایەک کراوەو (چەپڵە بە یەک دەست لێنادێت).

*پەنابەرە کوردەکان بۆچى نەیانتوانیوە ببنە جالیەى کوردىو بەرژەوەندى گشتى بخەنە سەرووى بەرژەوەندییە تایبەتییەکانى خۆیان وەک جوولەکەو ئەرمەن؟

– جوولەکە بەر لە 300 ساڵ لە ئەورووپاو ئەرمەنیش لە دواى  جەنگى جیهانى یەکەمەوە بە لێشاو روویان کردۆتە ئەورووپا، کورد تازە رۆیشتوونەتە ئەورووپا روونتر لە حەفتاکانەوە ئەم مەسەلەیە پەیوەندى بەکاء مێژووى پەنابەرى کوردییەوە هەیە، نەوەى یەکەم ئەبآ هەوڵى نیشتەجێبوونء باشکردنى گوزەرانى ژیان بدات.

کوردەکانى ئەورووپا لەچاو جوولەکەو ئەرمەن کە بە درێژایى میژوو خاوەن سەرمایەو دەسەڵاتى سیاسین… هەژارن، ئەمەجگە لە ئاستى رۆشنبیرى پەنابەرى کوردىو داکۆکیکردن لە مافى چارەنووس و… بۆ خۆى مەسەلەیەکە.

دەرکردنى بڵاوکراوە، کتێب، رۆژنامەو گۆڤارو ، دامەزراندنى دامەزراوەى رۆشنبیرى کوردى لە ئەورووپا ئومێدى ئەوەى لێ دەکرێت ئەو ئامانجەى ئێوە باسى لێوەدەکەن بێتەدى.

ئەمە جگە لەوەى رووناکبیرانى کورد کە روودەکەنە ئەورووپا ئاراستەى بیرکردنەوەیان دەبێت رووەو ژیانەوەى هەستى نەتەوایەتى کوردى بێت نەک بە پێچەوانەوە.

*رەخنە لە ئاین لە رۆژهەڵات و لە رۆژئاوادا چۆن دەبینن؟

– رەخنە ئەمڕۆ لە ئەورووپا لە هەر بوارێک بگیرآ بە شێوەیەکى ئاسایى وەردەگیرآء قبوولڕ دەکرآ. جا نەخوازە لە بوارێکى وەک ئاین، کارێکى ئاساییە بۆ ئەورووپا بەڵام لە رۆژهەڵات بە دژایەتىء تەعەدا حسابى بۆ دەکرآ. تا ئێستاش رۆژهەڵات لە ماناى (ئۆپۆزسیۆن) تێنەگەیشتووە ئیتر چۆن رەخنە لە ئاین قبوولڕ دەکات.

قبووڵکردنو کارکردن بە رەخنە لە رۆژئاوادا داهێنانێکى گەوریە کە هێشتا رۆژهەت پێى نەگەیشتووە لە رۆژئاوا رەخنە لە ئنجیلء تەوراتء ئاینە ئاسمانییەکان کارێکى ئاساییە وە قابیلى گفتوگۆیە، بەڵام لە رۆژهەڵات بە قبووڵنەکردنى بۆ خۆى کێشەیەکى گەورە رووبەڕووى هەموو کەسێکى بەناو رۆشنبیر دەبێتەەوە.

*پەیوەندى سیاسەت و ئاین چۆن دەبینن؟ داخۆ دوو شتى دژ بە یەکن یان دوو فاکتەرى پێشخەرى کۆمەڵگان؟

– ئاین بۆ خزمەتى مرۆڤـ هاتۆتە کایەوەو بەڕاى من سیاسەتیش بۆ خزمەتى مرۆڤایەتى هاتۆتە کایەوەو سەرەنجام هەردوکیان بۆ خزمەتى کۆمەڵگا هاتوونەتە کایەوە… بەڵام ئەمە لە کاتێکدا دەبآ کە هیچ لایەک لەڕیى راستەقینەى خۆى لانەدا. خۆ کرۆکى ئاین بۆ خزمەتکردنە بۆ رێزگرتنى خەڵکییە لە (خودا)و پاکبوونەوەى گوناهەکانە.. لە کاتێکدا ساسەت تەنها بۆ خزمەتى خودى مرۆڤە.

بەم جۆرەش شێوازى خزمەتکردنء دەربڕینى راکان لە ئاینء سیاسەت جیاکراوەتەوە، کەسایەتى ئاینى کار بۆ رەزامەندى خودا دەکاتء کەسایەتى سیاسى کار بۆ وەرگرتنى رەزامەندى جەماوەر دەکات، کە ئەمەش لەهاتنەکایەى (دەسەڵات)ى گروپى سیاسى یان گروپى ئاینى دەردەکەوآ.

بەمەش ئاساییە کەسێکى ئاینى پۆستێکى سیاسى وەربگرآ گرنگ ئەوەیە چۆن بەیەکەوە ئاڕاستەیان بکات بۆ خزمەتکردن، ئەو کاتە خزمەتەکە دەبآ بە دوان.

*پرۆژەى وەرگێڕانى کتێبى پیرۆز (ئینجیل) لە لایەن بەڕێزتان بە هاوکارى مامۆستا کەریم زەند چۆن هەڵدەسەنگێنن؟

– مەبەستى سەرەکى ئێمە لە وەرگێڕانى کتێبى پیرۆز دەوڵەمەندکردنى زمانء کلتوورى کوردى بووە، پێمان وایە خوێنەرى کوردى لەجیاتى ئەوەى پەنابەرێتە بەر زمانى عەرەبى یان ئینگلیزى بۆ خوێندنەوەى ئینجیلء وەرگرتنى زانیارى ئەتوانآ ئەو کارەو لە رێگەى زمانى کوردییەوە ئەنجام بدات، ئەمە لەلایەک، لە لایەکى ترەوە وەرگێڕانى ئەو کتێبە پرۆژەیەکى (مەعریفییە) زیاتر وەک لەوەى مەرامى تەبشیرى هەبووبآ، کورد بۆچى لە ئاینێکى وەک مەسیحى بآ ئاگابآ.

لێتانى ناشارمەوە گەشتى ئەم جارەم بۆ کوردستان یەکێک لە پرۆژەکانم بریتیبوو لە کارکردن بۆ دووبارە پیاچوونەوەو وەرگێڕانى ئینجیل بۆ زمانى کوردى، رەنگە بڵێن ئەمجارەیان بۆچى، لەوەلامدا دەڵێم ئەو زمانەى کە ئەو کاتە ئێمە ئینجیلمان پآ وەرگێراوە خۆمان لێى ناڕازینء هێندە پاراو نییە ئەمە جگە لەو گۆڕانە گەورەیەى بەسەر زماناى کوردى هاتووەو ئێمەش دەبآ لە ئاست ئەو گۆڕانەبین دەنا میللەتێکى ناڕۆشنبیر دەبین. هەر لێرەوە سوپاسى مامۆستایان شێرکۆ بێکەس، کەریم زەند، فوئاد تاهیر دەکەم کە ماندووبوون لە پرۆژەى ئەم جارەدا.

*ئایا ئەکرێت بەراوردێکى کوردت لەسەر خوێندکارى کوردو خوێندکارێکى ئەورووپامان بۆ بکەى؟

– بە زمانى بەراورد هیچ کات ئامادەنیم وەڵامى پرسیارێکى وەها بدەمەوە، جیاوازییەکان فرە زۆرن، وەڵامى ئەو جۆرە پرسیارانە تەنها پەیوەست نییە بە خوێندکارى کورد، بەڵکو زۆر شتیتر وەک کەسیەتى کورد، سیستمى دەسەڵات… تێگەیشتن… هتد.

لەڕاستیدا بەراورد ناکرآ وەک وتم جیاوازییەکان زۆرنء نامەوآ وەڵامەکەم ببێتە مایەى غەمبارى بۆ ئێوەى لاو کە تازە شەقاوەکانتان رووەو ئاسۆیەک ناوە کە ئەگەر بهێڵن ئومێدى کارى باشتان لێ دەکرآ.

*ئێمە پرسیارو سەرنجمان نەماو چاوەڕێى دوا وتەى بەڕێزتانین…

– جگە لە سوپاسگوزارى بۆ ئێوەى بەڕێز دەمەوآ ئەوە بڵێم کە لە راستیدا دەرچوواندنى گۆڤارى مرۆڤایەتى لە زانکۆى سلێمانى لەسەر دەستى کۆمەڵە خوێندکارێک مایەى دڵخۆشىء گەشبینى ئێمەیە، ئەگەرچى ئەم کارەتان لە کەمءکورتى بەدەر نییە، بەڵام هەمیشە جێگەى رێزو بایەخى منەو هیوادارم گۆڤارە خنجیلانەکەتان لە چوارچێوەى حزبایەتى تەسک نەخولێتەوەو با گۆڤارى هەموان بێت  بەهیواى سەرکەوتن.

ئەم چاوپێکەوتنەم کەلەگەڵ خوالێخۆشبو قەشەیوسف پەری ئەنجامداوە  لە گۆڤاری مرۆڤایەتی کەگۆڤارێکی ڕۆشنبیری گشتی بوو لە ژمارە ٦ ئەیلولی ١٩٩٨ بڵاوکراوەوتەوە