بزوتنەوەى ئاشوورى و هەڵوێستەیەک بۆ مێژوو !؟

لە پاش کارەساتى (سومیل) لە ساڵى 1933 گەلى ئاسوورى نەبۆتە خاوەن هیچ کیانێکى سیاسى یان لە ژێر ئاڵاى هیچ جۆرە رێکخستنێکى شۆڕشگێڕى یان حزبى لەم ناوچەیە نەبووە.

پەرتەوازەییەکى زۆر لە ریزەکانى ئەم گەلەو بە شێوەیەک کە دیاردەى کۆچ و بەجێهێشتنى نیشتمانى دایک تا ساڵانى 1980 بە ئاشکرا بەپێى ئامارى ساڵانى 1977-1978 دیارە.  هەرچی یەکیش هەبووبێت لەو ماوەیەدا تا راپەڕین ، دەستکردنى بەعس بووە یانەو رێکخراوە ئاسوورییەکانى ئەو سەردەمە هەموویان لە خزمەتى تەعریبء تەرحیلى بەعس کاریان دەکرد.

راپەڕینى ساڵى 1991 هەلێکى لەبارى بۆ هەموو کۆمەڵانى خەڵکى کوردستانى باشوور رەخساند کە توانییان لایەنى کە م رژێمى عەفلەقى بەغدا لەم ناوچانە نەهێڵن. راپەڕین خەونێکى سەدان ساڵەى ئەم گولانەى کرد بە واقعێکى راست ودروست.. دیارە لەبار رەخساندى هەل تەنها بۆ گەلى کورد نەبووە ئەوەتا ئاسوورییەکان، ئێزیدی، کەمە نەتەوایەتی و ئایینییەکانیش سوودیان لێوەرگرتووە.

کە کۆتایى ساڵى 1991 بزوتنەوەى ئاشوورى لە کوردستان ناوى کەوتە ناو ناوى حزب و رێکخراوە ئۆپۆزسیۆنە نەتەوەییەکان تەنانەت لە هەڵبژاردنى ساڵى 1992 ئەم حزبە بووە خاوەنى چوار کورسى پەرلەمانى لە ئەنجوومەنى نیشتمانى کوردستان کە ئەمەش خۆى لە خۆیدا سەرکەوتنێکى گەورەیە بۆ ئەو کەسانەى کە خۆیان بە ئاشوورى دەزانن، خۆ لە شوێنێکى وەک سلێمانى کە مەسیحینشینى کەمە لە کۆى 112 دەنگ ئاسوورییەکان 83 دەنگیان بەدەستهێناوە، لە راستیدا بنەماى سەرکەوتن لەو هەڵبژاردنەوەو زۆرى رێژەى مەسیحییەکان بۆ بزوتنەوەى ئاشوورى لە ئاکامى (بیرکردنەوەیەکى سۆزدارەکى) ئاینى بووە ئەمە جگە لەو بۆشاییە گەورەیەى کە لە ناو کەسیەتى هەموو تاکێکى مەسیحى لەو کات دەبینرا لاوى مەسیحى و توێژو چینى رۆشنبیر بزوتنەوەى ئاشوورى بە بەدیلى ئالیەتێک دەبینى بۆ ئەوەى وەرچەرخانێک لە رابردووە پڕ لە حەسرەتەکەى دروستبکات، لە پاش هەڵبژاردن ئلەو خەوانە هەمووى پووچەلڕ بووەوە بە بەڵگەنى ئەوەى کە ئەگەر لە ساڵانى 1992، بەدواوە سەرکردایەتى ئاشووى لە سەردانیدا بۆ ناوچەیەکى وەک سلێمانى بۆ حەوانەوەو مانەوە لە ماڵى یەکێک لە مەسیحییەکان، یان ئاشوورییەکان دەمایەوە ئەوا ئەمسالڕء پێش ماوە یەک بۆ هەمان مەبەست لە خۆشترین و گەورەترین ئۆتێل دەمێنێتەوەو بڕى (600) هەزار دینار خەرجدەکات لە پێناو مانەوەى دوو شەو لە سلێمانى کە ئەمەش لادانێکى گەوورەیە لە پرەنسیپە شۆڕشگێرەکانى ناو بزوتنەوەى ئاشوورى، ئەمە سەرەت ایە بۆ چوونە ناو باسێکى گرنگ ئەویش چۆنیەتى لەدەستدانى گەورترین قیمەمى حزبى وهەڵوێستى نیشتمانى ونەتەوایەتییە.

ئەگەر گەلى کورد لەم ناوچەیە 182 هەزاز ئەنفالى پێکرابێت وهەڵەبجە بووبێتە خاوەنى (5000) هەزر شەهید، ئەوا بە هەمان شێوە ئاسوورى لە چاو رێژەو ژمارەى دانشتوانى هیچ لەوە کەمترى پێنەکراوە.

کارەساتى سومیل لە ساڵى 1933 بەڵگەیە ئەنفالى (8000) هەشت هەزاربارزانى خەڵکى ئاشوورى کەم تیانەبووە، وێرانکردن و رووخاندنى (5000) دێى کوردستان، چاو لە دآء گوندى مەسیحینیشین سڵنەکراوە. ئەگەر تا رۆژى 31ى ئابى 1996 شەڕى ناوخۆى کوردستان بە شەڕى (برا کوژى) ناوببرێت لەلایەن بزوتنەوەو چەند حزبێکى هاوشێوەو هاوبیرى ئاشوورى ئەوا دوابەدواى ئەو مێژووە هیچ پاساوێک نەماوە کە بە شەڕى ناوخۆ ناوى نەبەین و هەڵوێستێکى مێژوویى بۆ ئەو مەسەلەیە نەکەین.

خۆ ئەگەر بزوتنەوەى ئاشوورى لاى خۆى زۆر گرنگى بە مێژوو و پاراستنى فەرهەنگ و راستى و کەلتوورە، ئەى بۆچى سەرکردایەتى خۆى لەبەردەم حەقێکى مێژوویى لەو شێوەیە خافڵکرد، تۆ بڵێى هەڵوێست وەرنەگرتن مەسەلەیەکى (تاکتیکى حزبى) بآ وەک زۆرجار ناوى دەبەن یان ئەمە لادانە لە هەڵوێستى سیاسى دروست. 30 ى ئاب لەوە دەرچووە کە شەڕى کورد بۆ کورد بآ، لەو مێژووەوە بوو بە شەڕى هەموو کۆمەڵانى خەڵکى کوردستان بە ئاسوورى و کەمە نەتەوایەتییەکانەوە لە دژى خیانەتکاران، بە بەڵگەی ئەوى کە کاتێک هێزەکانى عێراق چوونە ناو شارى هەولێرو عەنکاوە، چاویان لەوە سڵنەکردەوە کە ئەمە بارەگاى ئاشوورییەکانە، یان ئەمە دەزگاى راگەیاندنى ئاشووری یە، جنێوى نەداوە بە پارتى، بارەگاکانیان بە تاڵان برا، هەرچى بەڵگەنامەو کارى رێکخستنى نهێنییە بەدەستی پارتى و عێراق لەناوبرا تەنانەت بزوتنەوەى ئاشوورى تا شەش مانگ نەیتوانى هیچ بارەگاو بنکەیەکى بەئاشکرا لە هەولێرو عەنکاوە بکاتەوە.

لەمەوە.ناکرێت پێمان قبووڵبێت بڵێن بزوتنەوەى ئاشوورى وەسیتێکى ئاشتی یە، چونکە کاتێک وەساتەى ئاشتى قبووڵە کە ئەو حزبە یان ئەو لایەنە (بنەماى بێلایەنى و سەربەخۆیى) لە حزبدا لەدەستنەدابێت چونکە لە رووى بابەتیانەوە بێت لەوەى بزوتنەوە بیەوێت داخڵى شەڕێکى خوێناوى ناوخۆبووەو سەربەخۆیى خۆى لەدەست دەدات، ئەمە راستییەکى بەڵگەنەویستە چونکە بوونى بارەگاو راگەیاندنى باقء بریق سەربەخۆیى سیاسى ناگەیەنآ.

نەبوونى هەڵوێستى نیشتمانى بزووتنەوە لەوێوە سەرچاوەدەگرێت کە بەشدارى حکومەتێکى ناشەرعى دەکات کە پەرلەمانەکەى بە هێزەداگیرکەرکان داگیرکراوە لەدەستدانى بآ لایەنىء سەربەخۆیى حزبىء سیاسى لەوێوە دەستەپێدەکات. دیارە مێژووى ئاشووییەکان بە درێژایى هەموون قۆناغەکانى خیانەتکارى گەورەى تیابەدیکراوە هەمیشە لەناو خۆیدا بەرەک هەبووە کە وەکو خەنجەرێکى زەهراوى لە پشتەوە دەستى وەشاندووەو هەر جارە بۆتە بەرداشى یەکێک لە حکومەتە ئیمپریالییەکان وەک (تورکیا، عێراق، سوریا، ئێران).

پرسیارێک لەم وتارەمان خۆى دەسەپێنێت ئەویش ئەوەیە حکمەت چییە لە بەشداریکردن لە حکومەتێکى ناشەرعى؟ پاساو چییە بۆ لەگۆڕنانى هەموو ئەو چەمکە شۆڕشگێڕانەى کە بزوتنەوە کردوویەتى بە مارشى مقاوەمەت؟ ئایا شەرعیەتدانە بە ناشرەعیەت؟ یان لە پێناو بەرژەوەندى تاکەکەس ئەو هەڵوێستە نوێنراوە؟ ئەمە پرسیارى تاکە کەسێک نییە، ئەمە پرسیارى  هەزارەها رووناکبیرى ئاشوورى وکوردییە.

بەڵام پێناچێت ئەمە سەیربێت چونکە بزوتنەوى ئاشوورى بەر لەو هەڵوێستە خیانەتکارییەى خۆشبووە لە خوێنى سەدان وهەزاران شەهیدى شۆڕشگێڕ لەسەروو هەمووشیان (ئەدوەر خۆشناوو فەرانس شابۆى ئەندام پەرلەمان،شەهیدانى سومیل،هەموو ئەو خەڵکانەى لە پاش ئەو کارەساتە تەهجیرو تەتریک و تەعریب کران).

خزمەتکردن بە مێژوو بە هەڵڕشتنى پارە ناکرێت، ئەمەکدارى بۆ مێژوو بەوە ناکرێت کە لە پێناو چەند بەرژەوەندییەکى کاتى وهەنووکەیى گەورەترین مەسەلەى ستراتیجى سیاسى مێژوویى لەدەستبدرێت، کە رەنگە لە ئایندەیەکى نزیک گەورەترین زیانبە مێژووى ئەو گەلە بگەیەنێت هەروەک گەیاندوویەتى.

رەنگە لادان نەبێت لە باسەکە ئەگەر بڵێین شێوەى تەشکیلەى هەرەمى سەرکردایەتى بزوتنەوە هۆکارێکى گەورەبێت لەخۆخزان بەلاى بەرەى خیانەتداو هەڵوێست وەرنەگرتن لەگەلڕ بەرەى نیشتمان، کەواتەو  (بیرو هزرى) سەرکردایەتى ئاشوورى ساویلکەیە یان…؟

ئێمە جەخت لەسەر ئەوە دەکەین کە حزبێکى سیاسى نیشتمانپەروەر ناتوانێت ئەوە قبووڵ بکات لەهەولێر بمێنێتەوە بەو شێوەیە ئەگەر ئەو مەسەلەیە بەرژەوەندى تاکە باڵادەستەکانى تێدانەبێت.

ئەگەر لە هەڵبژاردنەکانى ساڵى 1992 پارەیەکى زۆر هەڵڕێژرا بۆ بردنەوەى هەڵبژاردن، ئەى بۆ دواى ئەو مێژووە چی بڵێن؟ ئاخۆ سەرکردایەى ئاشووی چی بە”نەوەی|”ئایندەى  بڵێت جگە لە هەگبەیەکى پڕ لە خیانەت ولادان لە پرەنسیپە پاک وبێگەردەکان.

پێموایە خەڵکى ئەو راستییانەى لە سەرەوە باسمانکرد لەبەر چاویەتى ئەمە دژە وتارێکى ژەهراوى راگەیاندن نییە، ئەمە حەقیقەتێکى تاڵە رووبەڕووى بزوتنەوەى ئاشوورى دەبێتەوە.

ئه‌م بابەتە له‌ ڕۆژنامه‌ی  ده‌نگی وڵات ژماره‌ 5  ده‌رچوی  ساڵی 1998 مانگی “مای”  لاپه‌ڕه‌ی کوردی بڵاو بۆته‌وه‌